Peyzaj mimarlığında değerlendirme potansiyeli olan akçaağaç yapraklı üvez (Sorbus torminalis L. Crantz)'ın generatif ve vejetatif yöntemler kullanılarak üretimi

Abstract

Çevre tasarımlarında oldukça sık kullanılan bitki materyalinin, önemli algısal ve işlevsel bir eleman olması, peyzaj planlamalarının en önemli fiziksel elemanı olduğunu göstermektedir. Özellikle son yıllarda biyoteknoloji ve gen araştırmalarındaki gelişen teknoloji, peyzaj tasarımlarında kullanılabilecek bitki türlerinin rahatlıkla ve istenilen sayıda üretimine imkan sağlamaktadır. Bu tez kapsamı içerisinde, değişik güçlükleri nedeniyle fidanlıklarda hemen hemen hiç üretilmeyen Doğu Karadeniz Bölgesi Ormanları'nda doğal olarak yetişen Sorbus torminalis L.Crantz'ın vejetatif ve generatif yöntemler kullanılarak üretilmesi, fidelerin dış ortama adaptasyonu, Peyzaj Mimarlığındaki öneminin belirlenmesi ve peyzaj tasarımlarındaki bitki kompozisyonlarında nerede ve nasıl kullanılabileceği konusunda uygulayıcılara bilgi sunmaktır.Çalışma dört aşamada gerçekleştirilmiştir. Birinci aşamada, Sorbus torminalis L.Crantz tohumlarına katlama işlemi (soğuk katlama ve asit işlemi uygulaması) uygulanarak çimlenme yüzdelerinin belirlenmesi, ikinci aşamada, Sorbus torminalis L.Crantz'dan alınan yumuşak ve sert çeliklerin köklenme yüzdelerinin tespit edilmesi, üçüncü aşamada, Sorbus torminalis L.Crantz embriyoları ve tomurcuklarının doku kültürü yöntemiyle MS ve LS ortamlarında üretilebilmesi ve üretilen fidelerin dış ortama adaptasyonu son aşama olarak da Peyzaj Mimarlığındaki öneminin belirlenmesi araştırılmıştır. Generatif ve vejetatif üretim çalışmalarında, 120 gün süre ile soğuk katlamaya alınan Sorbus torminalis L.Crantz tohumlarında en iyi çimlenmeler elde edilirken, diğer ön işlemlerin çoğunda çimlenmelere rastlanılmamıştır. Yumuşak çelikle üretim çalışmasında orman toprağında %16,6 oranında IBA hormonunda köklenme elde edilirken, sert çelikle üretimde köklenmenin olmadığı görülmüştür. Doku kültürü çalışmasında ise en iyi gelişme MS ve LS ortamlarında 3mg/l BAP+1mg/l Kinetin doz kombinasyonlarında, en iyi sürgün oluşumu ve kardeşlenme sayısı MS 3mg/l BAP+1mg/l Kinetin ortamında, en iyi köklenme LS 3mg/l BAP+1mg/l Kinetin ortamında, mikroçeliklerin köklendirilmesinde ise en etkili hormon IBA, en iyi doz 1mg/l, en iyi ortamında %56,6 köklenme oranıyla ½ MS ortamı, toprağa adaptasyonda'da en iyi karışımın 2:1:1 orman toprağı:kum:perlit karışımı olduğu tespit edilmiştir.