Kompakt kent kavramının mahalle ölçeğinde incelenmesi: Trabzon kenti üzerinden bir model önerisi

Abstract

Günümüzde kent planlama pratiğinde sürdürebilir kent modelleri daha fazla ön plana çıkmaktadır. Kentsel yayılım kentlere ekonomik, fiziksel ve sosyal olarak büyük dezavantajlar yüklediği için, yayılımın olumsuz etkilerini önlemek adına "kompakt kent" kavramı önemli bir sürdürebilir kent modeli olarak kent tartışmalarında yer almaktadır. Bu kent modelini uygun bir çerçeveye oturtabilmek adına uygulanabilir bir ölçüm yöntemi geliştirmek bu kent modelinin gelecekteki plan kararlarına yansımasında kritik öneme sahiptir. Bu doğrultuda, mevcut çalışma kenti oluşturan önemli birim olan mahalle ölçeğinde kentsel kompaktlığı ölçmek için yöntem geliştirmeyi hedeflemektedir. Bu anlamda, Trabzon Ortahisar'da 20 mahalle seçilerek kompakt kent kavramının temel göstergelerinden "yoğunluk" ve "merkeze olan mesafe" kriterlerine göre sınıflandırılmıştır. Mahalle için beş temel kentsel donatı ve bu donatılara önerilen yürüme erişim mesafe önerileri kaynaklara dayanarak belirlenmiştir. Daha sonra, seçilen 20 mahallede belirlenen beş tür donatıdan kaç adet bulunduğu tespit edilerek ArcGIS program yardımıyla donatıların yürüme mesafesinde hizmet alanları donatıyı çevreleyen yollara göre çizilmiştir. Mahalle düzeyinde uygun mesafelerde alternatif erişilebilecek kentsel donatı alanlarının sayısının fazlalığı ve donatıların hizmet ettiği alanların çakışmasındaki fazlalık yerleşmenin kompaktlığının bir göstergesi olduğu varsayılmıştır. Çalışmalar sonucunda Trabzon Ortahisar mahalleleri üzerinden kompaktlık eşikleri tespit edilmiştir. Ayrıca, "donatı hizmet alanlarının toplamının mahalle alanına oranından" elde edilen veriler ile "yoğunluk" faktörü arasındaki ilişki korelasyon analizi sonucunda ortaya çıkarılmıştır.