Doğu Karadeniz'de bir mimari temsiliyet okuması: Hazinedarzâdeler'in imar faaliyetleri

Abstract

Osmanlı Devleti'nde XVI. yüzyıldan başlayarak, Anadolu'nun birçok şehrinde idari, askeri ve ekonomik yönden güçlerini arttıran ayan aileler birer hanedanlık halini almıştır. Ayan ailelerin hakimiyet kurduğu bölgelerden biri de Karadeniz olmuş, XVIII. yüzyılın sonlarından itibaren yarım asırlık bir süreçte Hazinedarzâde ailesinin egemenliği sürmüştür. Merkezi otoriteyle iyi ilişkiler kuran Hazinedarzâdeler, idari ve askeri başarılarının yanı sıra kurdukları vakıflar yoluyla, bölgenin ihtiyaçları ve halkın talepleri doğrultusunda birçok imar faaliyeti de gerçekleştirerek, bölgenin gelişiminde önemli rol oynamışlardır. Doğu Karadeniz bölgesindeki en büyük vakıflaşma hareketlerinden birini gerçekleştiren aile, çalışma kapsamında ele alınarak, inşa ettirdikleri büyük konaklar ve medrese, cami, mektep, çeşme gibi kamusal yapıların envanterinin çıkarılması ve ailenin inşa faaliyetlerinin konum, fiziksel yapı ve mimarileri üzerinden değerlendirilerek bir temsiliyet okuması yapılması amaçlanmıştır. Bu bağlamda çalışma dört bölümden meydana gelmektedir. Birinci bölümde çalışma alanının incelendiği dönemde içinde bulunduğu sosyal, ekonomik, kültürel durum ve aileye ait genel bilgilere yer verilmiştir. İkinci bölümde Hazinedarzâde ailesine mensup bireyler hakkında bilgi verilmiş ve ailenin gerçekleştirdikleri imar faaliyetleri analiz edilmiş, inşa edildikleri dönem, konum ve mimarileri hakkında ulaşılan veriler sunulmuştur. Üçüncü bölümde, Hazinedarzâde ailesinin imar faaliyetlerine dair değerlendirmeler farklı başlıklar altında ele alınarak tartışılmıştır. Dördüncü bölümde tüm incelemeler ve değerlendirmeler neticesinde çalışmanın sonuçları ortaya koyulmuştur.