Bölgeselleşme ve bölgeselleşmesine ticaret akımları üzerindeki etkisinin çekim modeli ile analizi

Abstract

Uluslararası ticari ilişkiler, İkinci Dünya Savaşı sonrası çok taraflı serbestleşme görüşmelerine dayanan GATT/WTO odaklı devam etmektedir. Aynı zamanda 1960'lı yıllar ile birlikte Avrupa merkezli bölgeselleşme başlamış ve dünyanın gelişmekte olan bölgelerine yayılmıştır. 1990'lı yıllar ile birlikte SSCB'nin dağılması, ABD'nin bölgeselleşme tarafında tutum değiştirmesi ve Avrupa Kıtası'nda bölgeselleşme lehinde yaşanan gelişmeler bölgeselleşmeye olumlu yansımıştır. Yeni bölgeselleşme olarak adlandırılan bu süreç, günümüzde dünya genelinde önemli boyutlara ulaşmıştır. Bu gelişmeler paralelinde bölgeselleşmenin ticaret akımlarını ne yönde etkileyeceği hem teorik hem de ampirik olarak uluslararası iktisat literatüründe sıkça tartışılan konular haline gelmiştir.Literatürdeki görüşler, bölgeselleşmenin çok taraflı serbestleşme sürecini olumlu ve olumsuz yönde etkileyeceği noktasında ikiye ayrılmaktadır. Diğer taraftan bölgeselleşme, meydana getirdiği ticaret yaratıcı ve saptırıcı etkiler ile de ticaret akımlarına yön vermektedir. Bu çalışmanın amacı ticaret akımlarının belirleyicilerini ve bölgeselleşmenin ticaret akımları üzerindeki etkisini analiz etmektir. Bu nedenle, önce bölgeselleşme kavramı ve süreci ile bölgeselleşmenin ulaştığı seviye incelenmiştir. Ardından ticaret akımlarının belirleyicileri ve bölgeselleşmenin ticaret akımları üzerindeki etkileri çekim modeliyle belirlenmiştir. Çekim modeli 8 bölgesel ticaret anlaşması ile 92 ülkeden oluşan grup için yatay-kesit ve panel veri yöntemleri ile tahmin edilmiştir. Elde edilen bulgular bölgesel girişimlere göre farklılıklar sergilemiştir. Bölgeselleşmenin MERCOSUR, ANDEAN, COMESA ve CACM'ın üyeleri arasındaki ticareti artırdığı tespit edilmiştir. Öte yandan EU, NAFTA, AFTA ihracat ve ithalatı pozitif MERCOSUR ihracatı pozitif ithalatı negatif etkilemiştir. SAPTA, ANDEAN, COMESA ve CACM'ın ihracat ve ithalatı negatif etkilediği bulunmuştur.

International trade affairs have been continuing on a GATT/WTO basis, relying on multilateral trade liberalization negotiations. From 1960s on, European-centered regionalism has begun to emerge and spreaded to all developing regions in the world. In the 1990s, the collapse of the USSR, the US flip flop in favor of regionalism and the developments in favor of regionalism in the European continent all contributed positively to the regionalism process. This process which is also named as new regionalism reached to a considerable extent all over the world. In parallel with these developments, how regionalism will affect trade flows has become frequently debated issues in international economics literature both at theoretical and empirical level.A review of literature suggests that the regionalism could affect the multilateral trade liberalization in either a positive or negative way. In addition, through the trade opportunities and trade creation and diversion, regionalism directs the trade flows of countries. The aim of this study is to examine determinants of trade flows and analyze the impact of regionalism on trade flows. To this end, firstly the concept, process as well as the current level of regionalism has been examined. Moreover, the determinants of trade flows and the impact of regionalism on those flows were analyzed using the gravity model. Groups comprising 92 countries from 8 regional trade agreements were investigated using cross-section and panel data analysis. The results obtained indicate differences among these agreements. Via regionalism, the members of MERCOSUR, ANDEAN, COMESA and CACM were found to have increased the trade with each other. On the other hand, EU, NAFTA and AFTA were found to affect export and import positively, while MERCOSUR affected export positively and import negatively. SAPTA, ANDEAN, COMESA and CACM were found to affect export and import negatively.