Amerikan Belgelerine Göre Mondros Mütarekesi'nden 1929 Dünya Ekonomik Buhranı'na Kadar Türkiye'de Para Politikası

Abstract

Osmanlı Devleti, 30 Ekim 1918’de Mondros Ateşkes Antlaşması’nı imzalayarak Birinci Dünya Savaşı’ndan çekilmiştir. İtilaf devletleri ise bu anlaşmaya dayanarak Osmanlı topraklarını kısa sürede işgal etmişlerdir. Böylece Osmanlı Devleti’nin siyasi varlığı fiilen son bulmuştur. Ancak Türk milleti, siyasî bağımsızlığını elde etmek için giriştiği Millî Mücadeleyi kazanmış ve millet egemenliğine dayanan yeni bir Türk devleti kurmayı başarmıştır. Bununla birlikte Yeni Türkiye, birçok bakımdan Osmanlı’nın devamı niteliğindedir ve onun bıraktığı sosyal, ekonomik, siyasî vb. sorunlara çözüm getirmek zorunda kalmıştır. Siyasi bağımsızlığın kazanılmasının ardından ekonomik bağımsızlığı sağlamak için de önemli adımlar atılmış ve ekonomide millî bir politika takip edilmeye çalışılmıştır. Ekonomik bağımsızlığın simgelerinden olan millî paranın basılması bu doğrultuda atılan adımlardan birisidir. Türkiye Cumhuriyeti Devleti, 1924’te ilk madeni parayı, 1927’de ise ilk kâğıt parayı basmıştır. Bu süreçte paranın değerinin korunmasına da dikkat edilmiş ve paranın yabancı paralara göre değerini korumak amacıyla 1927’de borsa ile ilgili bir de talimatname yayınlanmıştır. Bütün bu süreci, ABD yakından takip etmiştir. İstanbul’daki diplomatik misyonu(1927 yılına kadar Yüksek Komiserlik) vasıtasıyla Türkiye’deki ekonomik durum, özellikle para politikası hakkında ABD Dışişleri Bakanlığı’na raporlar gönderilmiştir. Bu çalışmada, Mondros Mütarekesi’nin imzalanmasından 1929 dünya ekonomik buhranına kadar olan süreçte, Türkiye’nin parasal durumu ve para politikaları ABD Milli Arşivi(NARA)’ndeki belgelere dayanılarak değerlendirilmeye çalışılmıştır.