Trabzon ili geleneksel halk bilgisi ve etnografyası

Abstract

Trabzon, tarihin her döneminde, ticaret yolları üzerinde olması ve Karadeniz'i Anadolu'ya bağlayan bir kapı vazifesi görmesi sebebiyle önemli bir liman kentidir. Bu tez çalışmasının amacı, Trabzon'un tarihi, coğrafi ve bu bağlamda kültürel özelliklerinin tespit edilip; mevcut kültür varlığının Türk kültürü içerisindeki önemini belirlemek; ayrıca kentin geleceğine yön verecek faaliyetlere fikren kaynaklık etmektir. Çalışmanın birinci bölümünde insan, kültür ve coğrafya ilişkisi üzerinde durulmuştur. Öncelikle kültür ve maddi kültür kavramlarının araştırmacılar tarafından nasıl tanımlandıkları hakkında bilgi verilmiştir. Akabinde insanın doğaya bilinçli müdahalesi neticesinde ortaya çıkan kültür ve coğrafyanın, kültür üzerindeki belirleyici etkisi değerlendirilmiştir. Çalışmanın ikinci bölümünde araştırma sahasının tarihi, coğrafi ve sosyo-ekonomik özellikleri hakkında bilgi verilmiştir. Bir imparatorluk kenti olan Trabzon'un tarihi hakkında bilgi verildikten sonra kentin fiziki ve beşerî coğrafi özellikleri belirtilmiştir. Kentin önemli geçim kaynakları olan tarım, hayvancılık, ticaret ve turizm hakkında geçmişten günümüze bir perspektif çizilmeye çalışılmıştır. Sosyal yaşam başlığı altında aynı şekilde geçmişten günümüze kent merkezli gündelik hayatı nelerin oluşturduğu hakkında bilgi verilmiştir. Çalışmanın üçüncü bölümünde bölgenin geleneksel halk bilgisi ürünleri hakkında bilgi verilmiştir. Bu kadrolar başta halk hukuku olmak üzere inanışlar, geçiş törenleri (doğum-evlenme-ölüm), kutlama törenleri, oyun ve oyuncaklar, geleneksel takvim ve meteoroloji bilgisi, halk hekimliği ve veterinerliğinden oluşmaktadır. Bu başlıklar altında Trabzon bölgesindeki durumun analizi yapılırken Anadolu ve Türk dünyası ekseninde örneklerle mukayese yoluna gidilerek benzerlik ve farklılıklar ortaya konmaya çalışılmıştır. Çalışmanın dördüncü ve son bölümünde Trabzon bölgesinin maddi kültür kadroları incelenmiştir. Giyim kuşam, el sanatları, geleneksel mimari, mutfak kültürü ve basit yapılarına rağmen gündelik hayatın idamesinde son derece etkili halk teknolojisi ürünleri, maddi kültür kadrolarını oluşturmaktadır. Bu başlıklar altında kültürel değişimin en canlı örnekleri olan somut nesneler üzerinden tespitler yapılmıştır. Geçmişte hayatın idamesinde son derece efektif rol oynayan bu ürünlerin pek çoğunun artık birer turizm nesnesi olması, çalışmanın sonuç bölümünün hareket noktalarından bir tanesini oluşturmaktadır. Since antiquity Trabzon has always served as an important port city because of its strategic location on the crossroads of trade routes that connect the Black Sea and its vicinity to the Anatolian heartlands. Focusing on the historical, geographic and cultural characteristics of Trabzon, this thesis intended to situate this important coastal town in the broader Turkish culture by defining the significance of its cultural presence and heritage. The secondary aim of this thesis was to serve as an academic reference for the works that will shape the future of the city. The first chapter of the thesis deals with the interactions between the human, culture and geography. In this respect, the concepts of "culture" and "material culture" were defined in reference to various researchers in the field. Following the definitions, an evaluation concerning culture created by the conscious intervention of the mankind to the nature, and the determining effect of geography on culture was made. The second chapter begins with introduction of the historical, geographic and socio-economic characteristics of Trabzon. Owing to its imperial heritage, the city's human geography has evolved with no dramatic transformations in its physical geography until modern times. The main economic activities of the town revolved around agriculture, livestock, trade and tourism, on which this study intended to give a historical perspective. In this section, the information on "social life" mainly consisted of the elements of daily lives of the city dwellers. The third chapter provided information on the traditional products of folk knowledge. These elements of folklore consisted of the social norms, the beliefs, the rites of passage (birth-marriage-death), the festivities and celebrations, the traditional toys and games, the folk medicine and animal healing, and the traditional calendars and weather knowledge. Under these headings, these elements of the Trabzon region were analyzed by comparing and contrasting them with the cultural elements of the Anatolia and the Turkic world. The final chapter of the thesis examined the elements of material culture in the Trabzon region. The clothing, handcrafts, traditional architecture, culinary culture, and the simple but efficient hand tools were the units of analysis. These material objects constituted the most vivid examples of cultural change. Most of these products, which played important role in the daily lives of people, however, have become souvenirs decorating the touristic shops, a fact which constituted one of the focal points of the conclusion of the thesis.