Telhîsü'l-Miftâh'ın Türkçe tercümeleri ve mütercimi bilinmeyen Türkçe bir tercümesi (metin-inceleme)

Abstract

Hatîb el-Kazvînî'nin Telhîsü'l-Miftâh adlı eseri, yazıldığı günden itibaren belâgat sahasında önemli bir yer teşkil etmiştir. Bu eser üzerine çeşitli dillerde şerh, tercüme, haşiye, muhtasar vb. olmak üzere çok sayıda eser kaleme alınmıştır. Bu çalışmada, Telhîsü'l-Miftâh'ın Türkçe tercümeleri ve onun mütercimi bilinmeyen bir tercümesi üzerinde durulmuştur. Çalışmamız dört bölümden oluşmaktadır. Birinci bölümde; belâgatin tanımı, Arap, Fars ve Türk edebiyatlarındaki tarihî seyri ve Arap edebiyatındaki belâgat ekolleri üzerinde durulmuştur. İkinci bölümde, Hatîb el-Kazvînî'nin hayatı ve eserleri hakkında bilgi verildikten sonra Telhîsü'l-Miftâh üzerine yazılmış Türkçe eserler tanıtılmıştır. Bu bölümde Telhîs üzerine yazılan Türkçe tercümeler, usul ve muhteva açısından ayrıntılı bir şekilde tanıtılırken şerh ve diğer türlerdeki Türkçe eserler ise ana hatlarıyla ele alınmıştır. Üçüncü bölümde, Telhîs'in mütercimi bilinmeyen Türkçe bir tercümesi ele alınmıştır. Bu bölümde evvela mütercim hakkında değerlendirmede bulunulmuştur. Ardından söz konusu tercümenin nüsha tavsifleri yapılmıştır. Daha sonra metni neşredilen tercümenin, Milli Kütüphane yazmaları arasında 06 Mil Yz A 9716 ve 06 Mil Yz A 3347, Bosna Hersek Gazi Hüsrev Bey Kütüphanesinde R-3865 numarasıyla kayıtlı mevcut üç nüshasından hareketle oluşturulan transkripsiyonlu metnine yer verilmiştir. Dördüncü bölümde, metni neşredilen tercümenin incelemesi yapılmıştır. Söz konusu tercüme; usul, muhteva, dil ve imla açısından incelendikten sonra eserde yer alan belâgate dair kelimeler ile özel adların indeksine yer verilmiştir. Çalışmanın sonuna metnin anlaşılırlığını kolaylaştırmak amacıyla sözlük ilave edilmiştir.

Khatîb al-Qazwînî's Telhîsü'l-Miftâh has occupied a significant place in the field of rhetoric since its completion. A large number of works such as interpretations, translations, apostils, summaries and treatises were written on Telhîsü'l-Miftâh. In this work, the Turkish translations of Telhîsü'l-Miftâh and its anoymous translation are examined. This study consists of four parts. The first part focuses on the definition of the rhetoric and its history in Arabian, Persian and Turkish literatures and rhetoric schools of Arabic literature. In the second part, after brief information about the life and works of Khatîb al-Qazwînî, Turkish works on Telhîsü'l-Miftah are introduced. In this section, Turkish translations of Telhîs are examined in detail in terms of their methods and contents but its commentaries and other types of Turkish works are briefly explained. In the third part, a Turkish translation of Telhîs, whose translator is unknown, is examined. In this section, first translator's identity was questioned. After that, the copies of this translation are presented. Finally, the transcripted text, which was created from the three existing copies was added to last part of this section. Two of these copies are found in the National Library under registration number 06 Mil Yz A 9716 and 06 Mil Yz A 3347. One of these copies is found in the Gazi Husrev-Beg Library under registration number R-3865. In the final section, the published version of the text is analyzed. After the analysis of the text in terms of method, content, language and spelling; an index of words of rhetoric and the specific names is added. At the end of the study, a dictionary was made in order to help understanding the text.