MİTHRA’NIN ANADOLU İLE ETKİLEŞİMİ

Abstract

Özet: Antik Ari toplulukları arasında asırlarca tapınılan, güneşle ilişkilendirilmiş bir tanrı olan Mithra, Antikçağ Pagan Dinleri içerisinde en çok tapınım gören ve en geniş coğrafyalara yayılan bir inanç olarak karşımıza çıkmaktadır. İlk ortaya çıkışı her ne kadar Aryan topluluklarının yaşadığı ilk coğrafya olsa da Hint ve İran topraklarında gelişimini sürdürmüştür. Mithra kronolojik olarak ilk kez MÖ 1800’lerde Hindistan’da sözlü olarak ortaya çıkan Veda metinlerinde karşımıza çıkmaktadır. Yazılı olarak ise Mithra’ya rastladığımız ilk coğrafya Anadolu’dur. MÖ 1400’lerde Hititler ile Mitanniler arasındaki bir anlaşma metninde gördüğümüz Mithra’nın köken araştırmalarında Anadolu önemli bir yere sahiptir. Mithra’nın Akhamenidler döneminde Anadolu’da tapınım görüldüğüne dair kanıtlar bulunmaktadır. Anadolu’daki yerel inançlar, Yunan ve Roma inançlarıyla etkileşime geçerek bir yandan kendi karakteristik özelliklerini zenginleştirirken diğer yandan Anadolu’nun dinsel çeşitliliğinin artırmıştır. Mithra’nın güneş, anlaşma ve savaş tanrısı olması gittiği her coğrafyada benzer özellikteki tanrılarla özdeşleşmesini sağlamıştır. Hellenistik dönemde senkretik bir yapıya bürünen Mithra, Anadolu’da Roma’nın karşısına çıkmasıyla kendi içerisinde bazı önemli değişiklikler yaşamıştır. Savaş tanrısı olması özelliğiyle Roma askerleri arasında yaygın bir tapınım gören Mithra, Roma’da bir gizem dinine dönüşerek yer altı mağaralarına çekilmiştir. Hristiyanlık öncesi dönem Anadolu dini tarihi içerisinde önemli bir konuma sahip olan Mithra kültüne, bu coğrafyada çok uzun bir süre tapınılmıştır. Geçmişten günümüze toplumların, kültürlerin, inançların geçişinde önemli bir konuma sahip Anadolu coğrafyası ile Mithra kültünün karşılıklı ilişkisini inceleyeceğimiz bu çalışmada; antik, nümizmatik, arkeolojik ve modern kaynaklar değerlendirilerek bir takım tespitler sunulmaya çalışılacaktır. Abstract: Mithra which is a divinity associated with sunlight and worshipped by ancient Aryan communities for centuries, appears as the most worshipped and widespread belief among Ancient Pagan Religions. Although his first appearance was in areas where Aryan communities resided, he maintained his evolution in Indian and Iranian regions. Chronologically, Mithra is first seen in Vedas that appeared as oral sources in India around 1800 BC. For the first time in written form, Mithra is found in Anatolia. In a treaty text between Hittites and Mitannis in 1400s BC, Mithra appears as the god of treaty/agreement. There are evidences referring to worship of Mithra in Anatolia in Achaemenid era. Mithra interacted with local, Greek and Roman beliefs, thereby enriching his own characteristic qualities while contributing to increase of religious diversity of Anatolia. Mithra, thanks to being Sun, Treaty and War god, whichever geography he went, he was identified with other gods who had similar features. Mithra taking a syncretic form during the Hellenistic period experienced some important changes within himself with encountering Rome in Anatolia. Due to being War god Mithra widely worshipped among Roman soldiers, retreated into underground caves by transforming into a mystic religion. Cult of Mithra which had a significant position in Anatolian religion history of pre-Christian period was worshipped a long time in this geography. In this study in which the mutual interaction between the geography of Anatolia, an important transition statues of communities, cultures and beliefs from past to present and Mithra cult, certain findings will be revealed with taking into consideration antique, numismatic, archeologic and modern sources.