Şer'iye sicillerine göre Trabzon'da mülk satışları 1160-1170/1747-1757

Abstract

Bu çalışmada, şer‘iye sicillerinden yararlanılarak yapılacak tespitlerle uzun bir geçmişe ve kent kültürüne sahip Trabzon’un tarihine katkıda bulunmak amaçlanmıştır. Şer‘iye sicilleri, Osmanlı klasik ve klasik sonrası dönemde kaza idaresinde mülkî, adlî, beledî ve askerî olmak üzere çok geniş bir görev manzumesine sahip olan kadıların tuttukları defterlerdir. Kadıların görev manzumesindeki bu genişlik, şer‘iye sicillerinin içerisinde barındırdığı belgelerin çok çeşitlilik arz etmesine sebep olmuştur. Bu çeşitliliğin bir bölümünü de mülk satışı belgeleri oluşturmaktadır. Bu çalışmada, Trabzon Halk Kütüphanesi arşivinde bulunan 1916, 1917, 1918, 1919, 1920, 1921 ve 1922 nolu Trabzon şer‘iye sicillerindeki mülk satış kayıtları incelenmiştir. Tez, giriş ve 3 bölümden oluşmaktadır. Giriş bölümünde şehir tarihi çalışmalarının durumuna, bu çalışmalarda kullanılan kaynaklara ve dolayısıyla şer‘iye sicillerine değinilmiş, akabinde daha önceden mülk satışları temelli yapılan çalışmalar tanıtılarak bu çalışmada elde edilecek sonuçlar hakkında fikir edinilmeye çalışılmıştır. Son olarak da tezde izlenen yöntem üzerinde durulmuştur. Birinci bölümde, İslam hukukunda bey‘ akdi hususunda teorik bilgiler verilmiş, daha sonra pratikte bu akdin nasıl uygulandığı şer‘iye sicillerinden elde edilen malzeme sayesinde gösterilmeye çalışılmıştır. İkinci bölümde, mülk satışı kayıtları, sahip oldukları diplomatik hususiyetler vasıtasıyla, tek başlarına ifade ettikleri anlamların yanında toplu olarak da değerlendirilerek, Trabzon’un sosyal durumu hakkında tespitler yapılmaya çalışılmıştır. Üçüncü bölümde de yine aynı metot çerçevesinde ekonomik yapıya dair tespitler yapılarak sosyal veriler ile bütünlük sağlanmaya çalışılmıştır. Şer‘iye sicilleri içerisindeki belge gruplarından sadece mülk satışları temel alınarak yapılan çalışmada görülmüştür ki, tek bir belge grubu sistematik bir şekilde incelemeye tabi tutulduğunda, Osmanlı İmparatorluğu’nun taşra hayatına dair mikro düzeyde sosyal ve ekonomik tespitler yapmak mümkün olmaktadır. In this study, using kadi court records it is aimed to make contribution to the history of Trabzon, which has significant civilization culture by means of its long historical background. Court records were kept by kadis' who had wide range of service including civilian, judician, municipal and military. The wideness of kadis' service distribution caused large variation in type of documents in court records. One of the reasons variation is the presence of property selling documents. In study, court records which numbered from 1916 to 1922 investigated. Mentioned records can be found in Public Library of Trabzon. The thesis consists of three sections. In the introduction, statuses of city studies are evaluated. References in these studies, which leads us to court records, are researched. Subsequently, by presenting former studies, in subject of property sellings, to inference the results of this study. At the end, methodology is evaluated. In the first part, theoretical information on selling contract in Islamic laws are given and then how to applicate this contract in practice is shown by means of using materials taken from court records. In the second part, it is tried to make evaluation on Trabzon's social structure, using property selling records by means of their diplomatical features. In the third part, economical structure discussed to make a unity between social data was tried with same methodology. As a result, using property selling documents in the court records, it is possible to get information about provincial, social and economic life of the Ottoman Empire.