Türkiye için yağış şiddeti-süre-tekerrür ilişkilerinin analizi

Abstract

Bu çalışmada, Türkiye'deki 242 meteoroloji istasyonunda gözlenmiş belirli süreli (t=5, 15 ve 30 dakika, 1, 3, 6, 12 ve 24 saat) maksimum yağış şiddeti değerleri incelenmiş ve bu değerlerin hangi olasılık dağılım fonksiyonuna uygun olduğunun tespiti için, her bir istasyonda Log-Normal (LN), Gumbel (GM) ve Log-Pearson 3 (LP3) dağılımlarına olasılık çizgileri korelasyon testi (OÇKT) ve Kikare (χ2) testi uygulanmıştır. Çalışma sonunda en uygun dağılımın Log-Pearson 3 olduğu belirlenerek daha sonraki hesaplar bu dağılıma göre yapılmıştır. Log-Pearson 3 dağılım fonksiyonu ile belli yağış süresi (t) ve tekerrür (T) süreli yağış şiddeti (i) tahminleri yapılmıştır. Hesaplanan yağış şiddeti değerleri ile literatürde önerilen çeşitli i-t-T fonksiyonları ve bunların kombinasyonlarıyla elde edilen ve bu çalışmada kullanılan dokuz formül arasında doğrusal olmayan çoklu regresyon analizi yapılarak bu dokuz formülün parametreleri hesap edilmiştir. Bulunan parametreler kullanılarak ilgili formüller yardımıyla her formül için belli yağış ve tekerrür süreli yağış şiddeti değerleri hesap edilmiştir. Hesaplanan yağış şiddeti değerleri ile dokuz formülden elde edilen yağış şiddeti değerleri arasındaki determinasyon katsayıları (R) ve rölatif hata değerleri (RH) hesap edilerek analiz edilmiş, en büyük determinasyon katsayısı (ortalama 0.989) ve en küçük rölatif hata (ortalama %15.39) değerini veren formül en iyi formül olarak belirlenmiştir. In this study, maximum rainfall intensity values for various durations (t=5, 15 and 30 minutes, and 1, 3, 6, 12 and 24 hours), which were observed in 242 meteorological stations in Turkey, are analyzed and the best fit distribution for these intensities are determined by using both Chi-Square (χ2) and Probability Plot Correlation Coefficient (PPCC) tests for Lognormal (LN), Gumbel (GM) and Log-Pearson Type 3 (LP3) Distributions. LP3 Distribution has been determined the best one and rainfall intensity (i) values are estimated for various rainfall duration (t) and return period (T) values according to this distribution. Multi-nonlinear regression analysis is carried out between the calculated and obtained i values by using nine i-t-T formulas, which are taken by using various i-t-T formulas in the literature and by combining them; and in the end of the calculations, various parameters for each formula are obtained. By using the calculated parameters and the related formulas, i values are obtained for various t and T values. Determination coefficients (R) and relative error values (RE) are found between the calculated and obtained by 9 formulas intensity values and the best formula is determined as one with the maximum R (mean 0.989) and the minimum RE (mean 15.39%).