Mekansal planların değerlendirilmesinde tutarlılık tespiti üzerine bir yöntem önerisi: Trabzon örneği

Abstract

Mekânsal planlar, hem yerleşimlerin kendi koşullarını iyileştirmede hem de içinde yer aldıkları bölge üzerindeki olumsuz etkilerini azaltmada güçlü araçlardır. Etkin olmalarında önemli olan yapım süreçlerinin "değerlendirme" aşamasına odaklanan bu çalışmada; benzer ve farklı ölçekli planların belirli ölçütlere göre tutarlılık testlerinin gerekliliği ele alınmaktadır. Mevcut sistemde sadece basit bir denetlenme işlemi olarak görülen değerlendirme ve buna yönelik ölçütler Türkiye planlama yazınında ve mevzuatında ele alınmayan bir konu olarak durmaktadır. Çalışmada mekânsal planlama sürecinin bu eksikliğinden hareketle, yazında ve mevzuatta yapılan incelemelerle bu aşamayı, içinde nicel verilerin yer aldığı nitel ölçütlü tutarlılık testlerine dayandıran analitik bir yöntem ortaya konulmaktadır. Bu kapsamda, çalışmanın ilk adımında mekânsal planların değerlendirilmesine yönelik "Mekânsal Planlar Değerlendirme Kılavuzu" hazırlanmıştır. Kılavuzda mevzuat, plan raporu ve/veya plan ve mesleki öğretilerin sabit alındığı tutarlılık testleriyle; planların süreç, bilgi akışı, yöntemi ve plan kararları tutarlılıkları incelenmiştir. Testler; "içsel" ve kendi içinde "yatay" ve "dikey" olarak detaylanan "dışsal" tutarlılık olmak üzere iki ana grupta oluşturulmuştur. İçsel tutarlılık testleri, her bir farklı ölçekteki plan için ayrı; yatay dışsal tutarlılık testleri, aynı ölçekli komşu yerleşme planları arasındaki; dikey dışsal tutarlılık testleri ise, aynı yerleşimin farklı ölçekli planları arasındaki incelemeleri kapsamaktadır. Çalışmanın ikinci adımında, örnek yerleşimler üzerinde belirlenen ölçekteki planların, hazırlanan kılavuzdaki ölçütlere göre tutarlılıkları test edilmiştir. Bu amaçla Trabzon kentini kapsayan üst ölçekli planlar ve bu kent içinden seçilen bazı yerleşimlere yönelik alt ölçekli planlar incelenmiştir. Çalışmayla ortaya konan kılavuzun, ülkedeki planlama sisteminde planların onaylanmadan önceki sürecinde pratikte doğrudan kullanımının sağlanması ve yeni mevzuat çalışmalarında bu konudaki içerik altyapısına yönelik hazırlıklara temel oluşturması hedeflenmiştir.