Orman amenajman planlarının hazırlanmasına yönelik karar destek sisteminin tasarımı ve prototip modelinin geliştirilmesi

Abstract

Ormanların ekosistem tabanlı çok amaçlı planlanmasında (ETÇAP) temel felsefe, kısıtlayıcı koşullar altında belirlenen işletme amaç ve koruma hedeflerine ulaşmak için, ormana uygulanacak silvikültürel müdahalelerin tür ve miktarının zaman ve mekan boyutunda düzenlenmesidir. Bu şekilde planların hazırlanarak alternatiflerin üretilmesi ve aralarından orman ekosistemlerinin sürdürülebilirliğine en uygun seçeneğin kararlaştırılması için Türkiye Ormancılığının bir Karar Destek Sistemine (KDS) ihtiyacı vardır. Bu çalışma kapsamında ETÇAP planlama felsefesine dayalı bir KDS geliştirilmiştir. Bu KDS, Coğrafi Bilgi Sistemleri (CBS) yardımı ile üretilen konumsal veriler ile diğer yardımcı verileri (hasılat tabloları, odun çeşitleri tabloları, planlama parametreleri vs) yine belirlenen formatta kullanabilme özelliğine sahiptir. Tamamen nesne tabanlı bir yaklaşımla tasarlanmış ve kodlanmış (Delphi) olan KDS'nin temel bileşenleri ?sınıflar? olarak belirlenmiş ve karşılıklı ilişkileri ortaya konmuştur. Geleneksel simülasyon ve doğrusal programlama tekniklerini içeren iki modülü ile orman ekosistemlerinin uzun vadede kestirimini meşcere bazında yapmakta ve plan çıktılarını tablo ve grafik olarak sunmaktadır. KDS'nin en önemli bileşeni olan meşcere büyüme alt modeli, mevcut meşcereler için bu çalışma kapsamında geliştirilen prototip büyüme modeli ile birlikte meşcerelere uygulanan silvikültürel müdahaleler kapsamında, meşcerelerin büyüme yapısı ve şekli, aktüel meşcere verilerinin optimal meşcere verileri ile karşılaştırılması esasına dayanarak geliştirilmiştir. Gençleştirmeye alınmış meşcerelerin büyümesi ise ilgili ağaç türü için daha önce geliştirilen hasılat tablosuna göre gerçekleşmektedir. Bu KDS odun üretiminin yanı sıra, su üretimi, toprak kaybı, karbon birikimi ve oksijen üretimi gibi ormanın değerlerini de kapsayacak şekilde hazırlanmıştır. Prototip olarak geliştirilen KDS'nin kolay kullanımını sağlamak amacıyla bir arayüz programı ile desteklenmiş ve uygulaması örnek bir alanda gerçekleştirilmiştir. Geliştirilen orman amenajmanı KDS, karar vericilere stratejik ve taktiksel düzeyde seçenekler sunmakta ve ekonomik analizler yapabilmesine imkan vermektedir. Böylece stratejik planlama ile taktiksel planlama arasında uyum sağlanarak hiyerarşik planlama sürecine ilk adım atılmıştır. Orman amenajman planlarının hazırlanmasına hizmet edecek KDS'nin tasarımı ve geliştirilmesi, nesne tabanlı bir programlama dili ile birlikte bilgisayar ortamında modüler yapıldığı için olası yenilikler karşısında tasarımın güncelleştirme ve bakımı işlemleri de kolaylaşmıştır. Karar verme teknikleri ve bilgi teknolojilerini aynı anda kullanan KDS ile birlikte orman amenajman planlarının daha az zaman ve emek kaybıyla birlikte daha hızlı, güvenilir ve güncel şekilde düzenlenmesi fırsatları ortaya çıkacaktır. KDS hem teknik ormancılık uygulamalarında hem de bilimsel çalışmaların yapılmasında ve ülkemiz ormancılık eğitiminde de kullanılabilecektir.