Orman ekosistem amanajmanı kavramı ve Türkiye'de uygulaması: Artvin merkez planlama birimi örneği

Abstract

Ülkemizin de içinde yer aldığı, uluslararası süreçler gereğince yeniden tanımlanan orman kaynaklarının sürdürülebilir planlaması ve işletmeciliği kavramı, Türkiye ormancılığında köklü değişimleri başlatmıştır. Bu değişimi yakalamak amacıyla hazırlanan bu doktora tez çalışmasında, Orman Ekosistem Amenajmanı (EKA) kavramı, ülke koşullarına göre değerlendirilerek kavramsal çerçevesi çizilmiştir. Ayrıca, EKA'nın temel ilkelerinden biri olan "biyolojik çeşitliliğin korunması" prensibi, orman amenajman planlarına entegre edilmiştir. Araştırma alam olarak seçilen, Artvin Merkez Planlama Birimi konumsal veri tabanı, Coğrafi Bilgi Sistemleri yardımıyla kurulmuştur. Klasik odun üretimi eksenli envanter yaklaşımından öte bir envanter çizgisi izlenmiş, plan ünitesi temel sayısal altlıkları hazırlanmış, işletme amaçlan ve koruma hedefleri belirlenerek, altı farklı silvikültürel işlem ünitesi ve buna bağlı farklı silvikültürel müdahale reçeteleri oluşturulmuştur. Doğrusal Programlama ile EKA ve klasik planlama (KLAS) yaklaşımı ilkeleri doğrultusunda iki farklı temel planlama modeli kurulmuş ve LINDOT ile çözülmüştür. Eta seyir politikaları, kısıtlayıcı koşullar (toprak kaybı, odun ve su üretimi eşik değer) ve amaç fonksiyonlarna göre değişen 9 EKA ve 5 KLAS olmak üzere 14 iarklı planlama stratejisi geliştirilmiştir. Planlama stratejilerinin başarısı; plan çıktıları itibariyle, odun, su ve oksijen üretimi, toprak kaybı ile karbon birikimi seyri; yüz yıllık plan yörüngesi boyunca onar yıllık periyotlar dâhilinde, hem miktar hem de Net Bugünkü Değer (NBD) olarak incelenmiştir. Karşılıklı değerlendirme sonucunda; EKA7 (suyun NBD'sini eniyileyen) stratejisi en yüksek NBD'yi vermiştir. Sonuç olarak; uluslar arası süreçlerle uyumlu, ekosistem tabanlı çok amaçlı planlama kavramı geliştirilerek, Türkiye koşullarına uygun kavramsal çerçevesi çizilmiş ve örnek bir uygulaması gerçekleştirilmiştir. Geliştirilen kavramın, klasik planlama yaklaşımına göre sağladığı üstünlükler, orman ekosistem envanteri ile biyolojik çeşitlilik verilerinin eldesi, konumsal veri tabam kurulumu, işletme amaçlan ve koruma hedeflerinin belirlenmesi, farklı silvikültürel işlem üniteleri ve silvikültürel müdahale reçetelerinin hazırlanması, planlama ünitesine bütünsel yaklaşılarak, hâsılat ve ekonomik matrislerin geliştirilmesi, alternatif model stratejilerinin sunumudur. Teknik anlamdaki açmazlar ve darboğazların aşılarak kavramın yaygınlaştırılması için gerekli somut atılımların başlatılması gerekmektedir.