Türkiye'deki mobilya fabrikalarında çalışan işçilerin kullandıkları makina-tezgah sistemleri ile antropometrik verilerinin analizi

Abstract

Mobilya fabrikalarında çalışanlar, kullandıkları makina-tezgah sistemlerinin boyutsal ve yapısal özelliklerine bağlı olarak vücutlarını ve el, kol, ayak ve baş gibi organlarını birçok kez hareket ettirmek zorundadırlar. Bu hareketler, çoğu zaman vücut hareket sınırları dahilinde olurken, bazen de bu sınırları zorlamaktadır. Sınırlar dahilinde olan hareketler bile tekrarlardan ya da sürekli aynı pozisyonda kalmaktan dolayı çalışanlar için uzun vadede sorun oluşturabilmektedir. Makina-tezgah sisteminin boyutları ile çalışanın antropometrik boyutları arasındaki uyuşmazlık, çalışanın fiziksel olarak yorulmasına, iş veriminin ve kalitesinin düşmesine, iş kazasına maruz kalmasına ve zaman zaman işgücü kaybına yol açabilmektedir. Bu çalışma, yukarıda bahsedilen sorunların makina-tezgah boyutuyla insan antropometrik özellikleri arasında uyumun sağlanmasıyla çözülebilirliğini kanıtlamayı amaçlamıştır. Bu çalışmada, Türkiye genelinde 7 farklı ilde bulunan 11 büyük ölçekli mobilya fabrikasında toplam 411 çalışanın karşılaştıkları iş kazaları, kas-iskelet sistemi sorunları, iş kazalarının nedenleri ve makina-tezgah sistemleri ile ilgili görüşleri hazırlanan bir anketle değerlendirilmiş ve direkt ölçüm yöntemiyle 15 antropometrik ölçü alınmıştır. Antropometrik verilerin frekans ve ortalamaları değerlendirilmiş ve anket sonuçlarına göre çapraz ilişkilere bakılmıştır. Çalışanların boy ortalaması 1716.9 mm'dir. Tezgah yüsekliği ile antropometrik boyutlar arasında uyum olmamakla birlikte; denekler uyumlu olduklarını ifade ederken, iş sırasında boyunlarını eğmek ve ileri uzanmak zorunda kaldıklarını belirtmişlerdir. Çalışanların önemli bölümüne göre bireysel, çevresel ve mekanizasyonel faktörler iş kazasına uğrama riski üzerinde önemli düzeyde etkiye sahiptir. En çok karşılaşılan iş kazası, el ve ayakların makinaya kaptırılması, en çok zarar gören organlar ise el-kol ve parmaklar olmuştur. Çalışanların dizlerinde, ayak bilek ve bacaklarında ağrı ve uyuşukluk olduğu görülmüştür. Kazalanma, ağrı ve uyuşukluk oluşumu bakımından işlevlerine bağlı olarak fabrikalar arasında farklılıklar bulunmuştur. Sonuç olarak, insan-makina uyumu bakımından tasarımda antropometrik bulgulardan yararlanılması yanında, mekanizasyonel, çevresel ve bireysel özellikler bakımından da çalışanların bilinçlendirilmesi gerekmektedir.