Mekân-duyu-duygu düzleminde hafıza mekânları: Sinop Cezaevi Müzesi ve Ankara Ulucanlar Cezaevi Müzesi örnekleri

Abstract

Mekânın kullanıcıda yarattığı etkiler ve mekânı deneyimleyen kişinin hissettiği duygular arasındaki ilişki çalışmanın genel konusunu oluşturur. Çalışmanın ilk aşamasında, bu ilişkinin incelenmesi için literatür taraması yapılmıştır. Araştırmalar sonucunda konunun yaşanmış bir olayı anımsatmak üzere tasarlanmış/dönüştürülmüş mekânlar üzerinden ele alınmasının uygun olacağı düşünülmüştür. Çalışmanın kapsamı, insanlık tarihinde olumsuz duygular oluşturmuş olaylarla sınırlandırılmıştır. Bu tür mekânlar literatürde özel olarak "travmatik mekânlar", "yüzleşme mekânları", "karanlık miras alanları" gibi tanımlarla adlandırılabilir. Araştırma kapsamında sözü geçen tanımların tümünü barındırması nedeniyle "hafıza mekânları" kavramının kullanılması tercih edilmiştir. İkinci aşamada ise, duyu-duygu-mekân ilişkisi bir alan çalışması ile nesnel olarak değerlendirilmektedir. Bunun için iki örnek alan seçilmiştir. Türkiye'deki hafıza mekânlarından biri olan, zamanında cezaevi işlevi görmüş ancak günümüzde müze olarak işlev gören Sinop Cezaevi Müzesi ve Ankara Ulucanlar Cezaevi Müzesi'dir. Toplumun belleğinde pek çok ünlü ismi barındırması ile yer eden bu iki mekân, mekânsal konumu, süregelen atmosferi ve özgün işlevi, bir hafıza mekânına dönüştürülmüş olması gibi gerekçelerle seçilmiştir. Seçilen denek grubu katılımcı olmayan gözlemci eşliğinde her iki müzeyi dolaşmıştır. Güzergâh boyunca ses, koku, ışık, yükseklik, karanlık gibi etkenler vasıtasıyla ne tür duyumsamalar yaşandığı incelenmiştir. Seçilen müzeler ile ilgili katılımcılarla görüşmeler yapılmıştır. Bu görüşmelerin fenomenolojik analizleri sonucu mekansal düzenlemelerin ziyaretçilerde oluşturduğu duygusal tepkiler tartışılmıştır. Her iki aşamadan elde edilen veriler değerlendirilerek, ulaşılan bulgular ışığında mekân-duyu-duygu ilişkisine bağlı yorumlamalar yapılmıştır.