Trabzon kırsal cami mimarisi

Abstract

Doğu Karadeniz sıradağlarına dik olarak denize doğru yan yana uzanan vadilerin oluşturduğu coğrafi yapı, vadiler içindeki yerleşimi, bölgenin sosyal ve kültürel yapısını şekillendiren en önemli etken olmuştur. Bu durum Trabzon kırsal cami mimarisini de etkilemiştir. Topoğrafik yapı, cami yapan ustaların ya da usta gruplarının vadiler içinde faaliyet göstermesine ender durumlarda komşu ya da başka vadilere gitmelerine neden olmuştur. Doğu Karadeniz'in vadilerden oluşan kendine has coğrafi yapısı ve bu yapı ile özdeşleşen sosyal ve kültürel yapının Trabzon kırsal cami mimarisi ile olan ilişkisinin ortaya konması tezin amacını oluşturmaktadır. Doğuda Baltacı Deresi Vadisi'nden batıda Ağasar/Akhisar Deresi Vadisi'ne kadar geçen on üç vadi çalışma alanı olarak belirlenmiştir. Bu doğrultuda çalışma; "Genel Bilgiler", "Yapılan Çalışmalar", "Bulgular ve İrdeleme" ve "Sonuçlar ve Öneriler" olmak üzere dört bölüme ayrılmıştır. Genel Bilgiler bölümünde bölgenin coğrafik yapısı ve tarihi arkaplanı araştırılmış, bölgenin konut mimarisi, Osmanlı cami mimarisi ile ilgili bilgi verilmiştir. Yapılan Çalışmalar bölümünde her vadinin ayrı ayrı tarihi arkaplanı, pazar yerleri ve ticaret yolları gibi coğrafik özellikleri ortaya konmuş, vadiler sosyal yapı/nüfus hareketleri bağlamında araştırılmış ve kırsal cami mimarisi analiz edilmiştir. Sonrasında bu unsurların cami mimarisi ile ilişkisi usta hareketleri de dikkate alınarak değerlendirilmiştir. Bulgular ve İrdeleme bölümünde, kırsal cami, pazar yeri ve ticaret yolları ilişkisi, sosyal yapı /nüfus hareketleri ilişkisi ve usta hareketleri ilişkisi vadilerin hepsi göz önünde bulundurularak toplu olarak değerlendirilmiştir. Daha sonra vadilere göre gruplanan kırsal camiler; yerleşim durumu, plan şeması, tavan/üst örtü, mahfil, mihrap, kapı açıklığı, minare, pencere açıklığı, sütun düzeni, malzeme ve yapım tekniği başlıkları altında tüm vadilerin görsel tabloları hazırlanarak değerlendirilmiştir. Sonuçlar ve Öneriler bölümünde, çalışmanın amaç ve kapsamı başlığı altında belirlenen hedeflerin cevapları aranmış ve başka çalışmalar için önerilerde bulunulmuştur.