Mimarlık düşüncesinin retorik inşası: Usûl-i Mimârî-i Osmânî

Abstract

Geçmişin yeniden inşası konusunun asıl mecrası tarihyazım alanıdır; çünkü her türlü konunun bir geçmişi ve anlatısı mevcuttur. Mimarlık düşüncesinin oluşma ihtimali, söz konusu geçmiş sorunsalı ve söylemi üzerine kuruludur. Başka türlü düşünebilmeyi konu alan modernlik kurgusunda, şüphesiz ki farklı araçlara ihtiyaç vardır. Etkileme ve ikna etme sanatı anlamına gelen retorik, bir söylem üretim biçimi olarak türlü konularla ilgilenebilir. Esas olarak dilbilimin ve edebiyatın çalışma alanına giren retorik, dili ve sözün kullanımını kurallara bağlama ihtiyacından ortaya çıkmıştır. Bir keşif olarak retorik konusu ise, yazının kendi kendini icat etmeye başladığı anda daha da önemli hale gelmiştir. Çünkü günümüzde tarihsel geçmiş arayışını sürdürme inancı geçersizdir; tarihyazımı artık edebi bir uğraştır. Dolayısıyla retoriğe olan ilgi, anlatı dilinin yoruma açık olması ve sonsuz varyasyon üretebilmesi yönüyle daha da artmaktadır, denebilir. Bu doğrultuda tez çalışması, metinsel temsili inşa etmede retorik araçların bir yöntem olarak kullanılmasını sorgulamak üzere yeniden okuma konusunu hedefleyerek; retorik ve mimarlık ilişkisinde mimarlık düşüncesini metinler aracılığıyla ortaya koymaktadır. Bu kapsamda incelenen Usûl-i Mimârî-i Osmânî (1873) adlı kitap, retorik araçlar yardımıyla yeniden okunmuş; buna bağlı olarak anlamın sonsuz varyasyonları görünür kılınarak, mimarlık kuramı ve düşüncesinin imkânları araştırılmıştır. Ortaya konan araştırma soruları ise, anlatılara historiyografik bağlamın ötesinde mimarlık düşüncesi ve tarihyazım çerçevesinde boyut kazandırmak için var edilmiştir. Bu bağlamda çalışma; Genel Bilgiler, Yapılan Çalışmalar 1 ve 2, Bulgular ve İrdeleme, Sonuçlar ve Öneriler gibi bölümlere ayrılmıştır. Genel Bilgiler bölümünde, sorunun belirlenmesi, çalışmanın önemi, amaçlar ve kapsam, araştırma konusunun tanım ve kabulleri, kavramsal arka plan konuları, mevcut bilgi alanında sorgulanarak ortaya konmuştur. Yapılan Çalışmalar bölümü ise ikiye ayrılarak; retorik konusu ve Usûl-i Mimârî-i Osmânî'nin tarihsel arka planı üzerinde durulmuştur. Bulgular ve İrdeleme bölümünde; retorik, mimarlık ve metin arasındaki ilişki tartışılarak ortaya konan iddialar sınanmıştır. Sonuçlar ve Öneriler bölümü ise; belirlenen amaç, kapsam ve kabuller doğrultusunda araştırma sorularına yanıt vererek, yeni çalışmalar için sunulan öneriler ile mimarlık düşüncesinde retorik inşa tartışılmıştır.