Muğla (Güney batı-Türkiye) üst manto peridotitleri ve ofiyolitik kromititlerinin petrolojileri: Mineral kimyası, ana oksit-iz element-NTE-PGE jeokimyası, pge mineralojisi ve Re-Os izotop sistematikleri

Abstract

Muğla ili (GB-Türkiye) ve yakın civarında yüzeyleyen manto peridotitleri; modal bollukları, jeokimyasal özellikleri ve mineral kimyaları dikkate alınarak Kpir-harzburjit, tüketilmiş harzburjit ve dunitler olmak üzere üç alt gruba ayrılmıştır. Kpir-harzburjitler, tüketilmiş harzburjit ve dunitlere göre yüksek Ca, Al ve NTE içeriklerinin yanı sıra Al bakımından daha zengin ortopiroksen ve klinopiroksen ve Cr# değerleri düşük spineller ile karakteristiktir. Kpir-harzburjitlerin, okyanus açılması esnasında, yaklaşık %10?luk bir kısmî ergime sonucu oluşan ve 187Os/188Os oranları bakımından zengin yüksek-Al kromititlerini kristallendiren OOSB-tip ergiyiklerin mantodan ayrılmasıyla geride kalan manto kayaları oldukları düşünülmektedir. Buna karşılık, tüketilmiş harzburjitlerin bir yitim zonunda, dalan okyanusal kabuktan türeyen sıvıların, daha önceden kısmen tüketilmiş Kpir-harzburjitleri tekrar ergitmesiyle oluşan ve 187Os/188Os oranları bakımından yüksek-Al kromititlerine oranla kısmen daha fakir yüksek-Cr kromititlerini kristallendiren boninit karakterli sulu ergiyiklerin ayrılmasıyla geride kalan manto kalıntıları oldukları, bu ergiyikler ile manto kayalarının etkileşimi sonucu ise dunitlerin oluştuğu savunulmaktadır. Söz konusu kromititler çoklukla yüksek-Cr içerikli olup Plâtin Grubu Element (PGE) bollukları 61-1305 ppb arasındadır ve genellikle PPGE (Rh, Pt, Pd)lere nazaran IPGE (Os, Ir, Ru) içerikleri bakımından daha zengindir. Buna bağlı olarak kromit kristalleri bünyesinde en sık rastlanan PGM olarak, değişik miktarlarda Os içeriğine sahip laurit-erliçmanit serisi mineraller gözlenmiştir. Os-Ir-Ru ve Ru-Fe-Os alaşımları, irarsit ve kaşinit?in yanı sıra ofiyolitik kromititler için karakteristik olmayan Pt-Fe alaşımları da (izoferroplâtin) birincil kapanımlar olarak belirlenmiştir. Kısmen altere olmuş bir kromitit örneğinde, alterasyonun kromit kristalleri bünyesinde kapanımlar durumunda olan laurit minerallerini etkilediği ve Ru-oksit fazlarına dönüştürdüğü gözlenmiştir. Ayrıca, yüksek-Cr kromititlerine ait kromit kristalleri bünyesinde birincil kapanımlar olarak tespit edilen olivin ve klinopiroksen minerallerinin yanı sıra, amfibol ve flogopit gibi sulu silikatların varlığı, bu kromititlerin bir yitim zonunda oluşan sulu ergiyiklerden itibaren kristallendiğini desteklemektedir.