Gümüşhane kenti ve yakın çevresinin yerleşime uygunluk açısından araştırılması

Abstract

Yerleşim alanı seçiminde, kent zeminini oluşturan birimlerin mühendislik jeolojisi özelliklerinin araştırılması ve kayaçlann davranışlarının önceden belirlenmesi gerekir. Temel zemin taşıma gücü, kütle dayanımı, eğim durumu, oturma özellikleri ve deprem dalgalarının zeminde oluşturacağı yer ivmelerinin belirlenmesi yapı ve kat adedinin seçiminde planlamaya esas bilgileri oluşturmaktadır. Bu çalışmada, Gümüşhane ilinin yerleşim alanını oluşturan birimlerin arazi ve labaratuvar deneyleriyle jeolojik, jeofizik, jeoteknik, topografya, kazılabilirlik, hidrojeolojik (taşlan durumu) ve depremsellik araştırmaları yapılarak; yerleşime uygun alanlar belirlenmiş ve imar planına esas bilgiler elde edilmiştir. Gümüşhane yerleşim alanı ve çevresinin 1/10000 ölçekli jeoloji haritası yapılmış ve yaşlıdan gence doğru; Gümüşhane Graniti (Paleozoyik), Zimonköy Formasyonu (Liyas), Berdiga Formasyonu(Malm-Alt Kretase), Kermutdere Formasyonu (Üst Kretase), Alibaba Formasyonu (Eosen), Kaçkar Granitoyidi II (Geç Eosen), Alüvyon ve Yamaç Molozu (Kuvaterner) şeklinde sıralanan litostratigrafi birimleri tanımlanmıştır. Ayrışma profillerinden alman granitik kaya malzemesinin, aglomera ve kireçtaşlannm fizikomekanik özellikleri labaratuvar deneyleriyle ortaya çıkarılmıştır. 87 istasyonda yapılan ölçüm, gözlem, ve basit arazi deneyleriyle yerleşim alam kaya kütlelerinin RMR puanlan belirlenmiş ve bu kütleler jeomekanik sınıflama sistemine göre sınıflandırılmıştır. Kazı ortamının iyi tanımlanması ve uygun kazı makinalanmn seçiminin doğru yapılabilmesi için yerleşim alam kayaçlarının kazılabilirlik derecesi hem sismik kırılma yöntemiyle hem de jeomekanik parametrelerle belirlenmiştir. Şehrin tam ortasından geçen Harşit Çayı'nın taşkın frekans analizi Gumbel olasılık dağılımı ile yapılmıştır. Harşit Çayı'nda 10, 30, 50 ve 100 yıllık taşkın debilerinin gelecek 10, 20 ve 50 yılda meydana gelme olasılıkları hesaplanmıştır. Şehir, depremsellik açısından değerlendirilerek magnitüd-frekans bağmtısı bulunmuş, Poisson modeli yardımıyla 1900-2000 yıllan arasında meydana gelen depremlerin sismik risk değerleri ve geri dönüş periyotlan hesaplanmıştır. Deprem senaryosu üretim modeli oluşturularak, inceleme alanım oluşturan birimlerin s dalga hızlan yerinde ölçülerek maksimum yatay yer ivme değerleri ve zemin büyütme katsayılan hesaplanmıştır. Arazide ölçüm noktalanndan elde edilen verilerle çatlaklı kayaçlann kütle dayanımlan Hoek-Brown ampirik yaklaşımıyla belirlenmiştir. Yerleşim alam birimlerinin taşıma güçlerinin belirlenmesinde sismik kınlma yönteminden yararlanılmıştır. Araştırma sonuçlan, Coğrafi Bilgi Sistemleri yazılım ve donanımlan vasıtasıyla bilgisayar ortamına aktanlarak sorgulama ve analizleri yapılmıştır. Sonuç olarak Mühendislik Jeolojisi, eğim zonlama ve taşkın haritalan ve bu haritalann çakıştmlmasıyla yerleşime uygunluk haritası ve kent topografyasının tam olarak ortaya çıkanlması amacıyla şehrin üç boyutlu sayısal arazi modeli oluşturulmuştur.