Kalecik (Gümüşhane) travertenlerinin fiziko-mekanik özellikeri ve ekonomik olarak değerlendirilmesi

Abstract

Bu çalışmada 2005 yılında işletmeye açılan Kalecik (Gümüşhane) travertenlerinin oluşum koşulları ve jeolojik özellikleri araştırılmış, traverten örneklerinin standartlara uygunluğunun belirlenmesi amacıyla laboratuvar deneyleri uygulanmıştır.Çalışma alanı ve çevresinde bulunan kayaçlar, litostratigrafik sınıflama ve adlama kuralları esas alınarak tanımlanmış yaşlıdan gence doğru; Malm-Dogger yaşlı Berdiga Formasyonu, Geç Kretase yaşlı Kermutdere Formasyonu, Kuvaterner yaşlı traverten ve alüvyonlar ayırtlanmıştır.Yağışla yeraltına süzülen suların karbonik asitçe zenginleşmesi, Berdiga kireçtaşlarını çözmesi ve bu çözeltilerin düşey faylara bağlı olarak yüzeye çıkmasıyla beraber bünyelerindeki karbondioksit gazını bırakarak ortama CaCO3 çökeltmesi sonucunda oluşan çalışma konusu travertenlerin kalınlığı yaklaşık 50 metre, yanal devamlılığı ise yaklaşık 250 metredir. Morfolojik olarak dom (koni) tipi travertenler grubuna giren bu travertenlerin rezervi yaklaşık 200 000 m3 civarındadır.Üretim açık işletme olarak, basamak yöntemiyle yapılmaktadır. İşletmeye yüzeyde birkaç metrelik bir zonun sıyrılması ile başlanmıştır. Sahada, üretim faaliyetleri sonucunda % 60 civarında blok traverten, % 40 civarında ise moloz ve pasa elde edilmektedir. Elde edilen blok boyutu genel olarak 1.5 m x 1 m x 2 m civarındadır.Laboratuarda yapılacak deneysel çalışmalarda kullanılmak üzere traverten ocağından blok numuneler alınmıştır. Bu deneyler sonucunda, travertenlerin su içerikleri % 0.24, ağırlıkça su emme oranları % 1.15, porozite değerleri % 8,27, don sonrası ağırlık kaybı % 0.14, ıslınma-kuruma sonrası ağırlık kaybı % 0.24, birim hacim ağırlıkları 2.45 g/cm3, eğilme dirençleri 8.09 MPa ve çekme dayanımları 4.54 MPa olarak belirlenmiştir. Bununla birlikte tek eksenli basınç dirençleri 52.85 MPa böhme aşınma dirençleri 65.45 cm3/50 cm2 olarak belirlenmiştir.Kalecik travertenleri, genel anlamda değerlendirildiğinde, gerek rezervleri, gerek fiziksel albenileri, porozite ve böhme aşınma direnci dışında gerekse bir çok özellik açısından standartlarda belirtilen değerlere uygun olmaları nedeniyle, Doğu Karadeniz doğal taş ekonomisine büyük katkıda bulunmaktadır.