Mukaddimetü'l-edeb Paris ve Yozgat nüshaları (giriş-metin-dizin

Abstract

Harezm Türkçesinin bilinen en eski tarihli eseri Mukaddimetü'l-Edeb, Arapça kelime, kelime grupları ve kısa cümlelerin satır aralarına çeşitli Türk yazı dillerinde, Farsça, İran dili Harezmce ve Moğolca tercüme edildiği bir sözlüktür. Eser, 1128-1144 yılları arasında ünlü âlim Zemahşerî tarafından Arapçayı öğretmek üzere yazılarak Harezmşah Atsız bin Muhammed bin Anuştigin'e sunulmuştur. Mukaddimetü'l-Edeb, Divanü Lügati't-Türk'ten sonra, orta zamanlı Türkçenin en zengin ve en önemli sözlük malzemesine sahip eseri olarak gösterilir. Bu çalışma, eserin bilinen en eski nüshası olan Yozgat nüshası ile yine onunla aynı yüzyıla tarihlenen ve eksiksiz nüsha olan Paris nüshasını ilgili literatüre kazandırmayı amaçlamaktadır. Her iki nüshanın Türkçe tercümeleri Arapça asıl metin odağında birleştirilerek ses, biçim ve dizim bakımından ortaklık ve farklılıkların görülebileceği bir düzenle metin bölümü oluşturulmuştur. Dizin bölümünde madde başları, Arapça kelime ve kelime gruplarına karşılık yazılmış Türkçe kelime ve kelime gruplarıdır.

Muqaddimat al-Adab is the current earliest manuscript of Khwarazm Turkic and it is an Arabic dictionary which has interlinear translations into varied Turkic languages, Persian, Iranian Khorazm language and Mongolian. The dictionary is written by Zamakhshari between 1128-1144 to teach Arabic and is presented Khwarazmian Atsız bin Muhammad bin Anushtigin. It's accepted that Muqaddimat al-Adab has the most important vocabulary following Divan Lugat at-Turk. The objective of this study is to introduce the two copies of manuscript to the literature. These are current earliest one Yozgat copy and it's contemporaneous, complete version Paris copy. In the first section, Turkish translation texts in copies is composed comparatively in point of phonetic, morphology and syntax in deference to Arabic original text. In the second section is grammatical index and here, entries are Turkish words and word groups which are equivalents of Arabic words and word groups.