17. yüzyıl (M. 1628-1630) Trabzon Şeriye Sicilleri üzerine ad bilimsel bir inceleme

Abstract

Bir milletin tarih, kültür, din, dil gibi değerlerini topyekûn bünyesinde barındıran adlar; söz konusu milletin düşünce dünyasını, yaşayış tarzını, söz dağarcığını yansıtan birer ayna hüviyetindedir. Nitekim Türk milletinin de köklü bir ad verme geleneğine sahip olduğu görülmektedir. Bu geleneğin ortaya koyulması ve korunması noktasında yola çıkan ad bilimi özel adları köken, anlam, yapı ve veriliş sebepleri gibi açılardan incelemektedir. Bu çalışmanın amacı, 17. yüzyıl Trabzon'unda kaydedilmiş şerʿî mahkeme belgelerindeki özel adları tespit etmek, türlerine göre ayırmak ve köken, yapı ve anlam sözlüğü oluşturmaktır. Tüm bu sürecin, 17. Yüzyıl Trabzon'undaki özel adların durumuna bir ışık tutması ve Trabzon'da ad verme süreci ve geleneğini takip etme imkânı sunması beklenmektedir. Bu çalışmanın konusu, en genel ifadeyle 17. yüzyıl Trabzon'unda kaleme alınmış şeriye sicillerinin özel adlar bakımından incelenmesidir. Özel adlar, dil biliminin dallarından biri olan ad biliminin araştırma sahasına girmektedir. Ad bilimi ile ilgili yapılan tezlerin sınırlı sayıda olması, dil araştırmaları için bilimsel manada bir eksikliğe işarettir. Türklerin zengin ad verme geleneği göz önüne alındığında, bu inceleme alanıyla ilgili çalışmalara daha yoğun bir şekilde eğilmek gerektiği aşikârdır. Dolayısıyla tarih, hukuk gibi alanlardaki araştırmalara konu olan, genellikle Latin alfabesine aktarılan ve ilgili alanların bakış açısına göre incelenen şeriye sicillerinin 'dil' açısından ele alınması Türk dili alanına önemli katkılar yapacaktır. Bu çalışma kapsamında 17. yüzyılın iki yılını (1628-1630) içine alan 464 sicil metni incelenmiştir. Çalışmanın zaman sınırı gözetilerek yüzyılın ortalarından bir kesitin ele alınmasının yerinde olacağı düşünülmüştür. Üç bölümden oluşan çalışmanın birinci bölümünde Osmanlı'da hukuk sistemi ve bu sistem içerisinde şeriye sicillerinin öneminden bahsedilmiştir. İkinci bölümde adın tanımı yapılarak varlıklara verilişine göre sınıflandırılmıştır. Adın önemi ve bundan hareketle ad verme geleneği üzerinde durulmuştur. Daha sonra dil bilimi ve çalışmanın esasını oluşturan ad bilimi dalına, terimlerine, alt alanlarına ve tarihî seyrine yer verilmiştir. Çalışmanın üçüncü bölümü inceleme kısmı olup tablolar hâlinde sunulmuştur. Birinci tablo metinlerden tespit edilen özel adların türlerine göre sınıflandırılmasını içerirken ikinci tablo bu adların alfabetik sıralamasını, kullanılma sıklığını, geçtiği yerin bilgisini, kökenini, yapısını ve anlamını ihtiva etmektedir.

Names that contain the values of a nation, such as history, culture, religion, language, are a mirror that reflects the world of thought, lifestyle, and vocabulary of that nation. As a matter of fact, it is seen that the Turkish nation also has a long-established tradition of giving names. Onomastics, which started with the ideal of revealing and preserving this tradition, examines proper nouns in terms of origin, meaning, structure and reasons for giving. The aim of this study is to determine the proper names in the sharia registers in Trabzon in the 17th century, to separate them according to their types and to create a dictionary of origin, structure and meaning. All this process aims to shed light on the history of situation of proper names in 17th century Trabzon and offer the opportunity to follow the naming process and tradition in Trabzon. It is also expected to offer the opportunity to follow the tradition of naming. The subject of this study is the examination of the sharia court registers written in Trabzon in the 17th century in terms of proper names. Special names fall within the research area of Onomastics, which is one of the branches of Linguistics. The limited number of theses on onomastics indicates a scientific deficiency for language research. Given the rich Turkish naming tradition, it is clear that a more intense focus should be placed on studies related to this branch of science. Therefore, handling the Sharia Documents, which are the subject of research in fields such as history and law, which are generally transferred to the Latin alphabet and examined from the perspective of the relevant fields, will make important contributions to the field of Turkish language. Within the scope of this study, 464 registry texts covering the two years of the 17th century (1628-1630) were examined. Considering the time limit in the thesis writing process, it was thought that it would be appropriate to consider a section from the middle of the century. In the first part of the study, which consists of three parts, the legal system in the Ottoman Empire and the importance of the sharia registers in this system are mentioned. In the second part, the definition of the name is made and classified according to the way it is given to the assets. The importance of the name and the naming tradition are emphasized. Then, Linguistics and Onomastics, which form the basis of the study, are included. The third part of the study is the analysis part and consists of two tables. The first table includes the classification of proper names determined from the texts according to their types; the second table contains the alphabetical order, frequency, origin, structure and meaning of these names.