Hile riski ve denetçinin sorumluluğu: Hile riskinin ölçülmesine yönelik bir uygulama

Abstract

Hileli finansal raporlama son dönemde bütün ülkelerde hız kazanmıştır. Bunun sonucunda işletmeler ve işletmelerle ilgili kişiler hem finansal hem de finansal olmayan ağır sonuçlarla karşılaşmaktadırlar. Bu nedenle hile olmadan önleminin alınması gerekir. Hile riskinin ölçülmesi ve değerlendirilmesi bu anlamda önemlidir. Muhtemel hile olasılığını belirten hile riskini, denetçi finansal tablolara yansıyan boyutuyla ve işletmenin genel yapısı üzerinden ölçmeye çalışmalıdır.Hilenin olduğu yerde, farklı ölçülerde baskı, fırsat ve meşrulaştırma unsurları mevcuttur. Cressey'in çalışmasını temel alan bu unsurların bir işletmede olması kesin bir hile göstergesi olmamasına rağmen, hilelerin olduğu zamanlarda bu unsurların bulunduğu görülmüştür. Hile riski ile ilgili çalışmalar yapan araştırmacılar ve kurumlar Cressey'in bu bulgusuna atıfta bulunmuşlardır. Bu çalışmanın esas aldığı SAS 99 standardı da hile risk faktörlerini baskı, fırsat ve meşrulaştırma unsurları altında kümelemiştir. Bu unsurlar altında çok çeşitli hile risk faktörleri vardır. Bu unsurların her üçünün de mevcut olması hile riskini artırmaktadır.Hile riski ölçülürken; hile risk faktörlerinin incelenmesini ve Türkiye'de faaliyet gösteren işletmelerde hangi risk faktörlerinin etkili olduğunun ölçülmesini amaç edinen bu çalışmada İMKB'de faaliyet gösteren işletmeler üzerinde bir uygulama yapılmıştır. Uygulama toplam 242 işletmenin denetim raporları incelenerek belirlenen 37 adet muhtemel hileli finansal raporlama düzenleyen işletme ile bu işletmeleri karşılaştırmak için 37 tane hileli finansal raporlama düzenlemeyen işletme üzerinde yapılmıştır. Uygulama için lojistik regresyon ve adımsal lojistik regresyon (ileriye doğru ve geriye doğru) teknikleri kullanılmıştır. 6 farklı model kurularak uygulanan lojistik regresyon tekniği sonuçlarına göre toplam 18 hile risk faktörü anlamlı bulunmuştur. Bu değişkenlerden en önemlileri fırsat unsuru altındaki ?etkisiz gözetim? ile ilgilidir. Diğer önemli ve anlamlı değişkenler ?finansal istikrar? ve ?endüstri doğası? ile ilgili değişkenlerdir. İleri adımsal regresyon tekniğinde toplam 6, geri adımsal regresyon tekniğinde ise toplam 7 hile riski değişkeni anlamlı olarak ölçülmüştür. Hem ileri hem de geri adımsal regresyon tekniğinde ölçülen anlamlı hile riski değişkenlerinden en etkili olanı ?olağan olmayan gelirler? olduğu sonucuna varılmıştır. Sosyal sorumluluk açısından varılan sonuç ise; denetçilerin sosyal sorumluluklarını yeterince yerine getirmedikleridir. Fraudulent financial reporting has dramatically increased in all countries in the recent period. As a result of this, companies and company insiders and third parties are confronted with both financial and non-financial heavy problems. Therefore, the necessary measures must be taken before fraud emerging. In this sense, measurement and assessment of fraud risk is highly important. Auditor must try to assess fraud risk denoting potential fraud probability in terms of financial statements and general structure of company.Different degrees of pressure, opportunity and rationalization factors are available in the place where fraud takes place. Although presence of these factors based on Cressey?s study in a company does not clearly signify a fraud indicator, it was seen that these factors were available when the frauds have taken place. The researchers and corporations studied on fraud risk have referred to Cressey?s this finding. SAS 99 standard that this study predicated has also conglomerated fraud risk factors under the pressure, opportunity and rationalization factors. A wide variety of fraud risk factors are available under these components. Existence of each of these three components increases fraud risk.In this study targeting analysis of fraud risk factors and assessment of what risk factors are effective in Turkish companies, one practice was made on companies operating in ISE (İstanbul Stock Exchange) while fraud risk is being assessed. The practice was made on 37 potential fraudulent financial reporting company and for comparing these companies, 37 non- fraudulent financial reporting company specified by analyzing total 242 companies audit reports.Logistic regression and stepwise regression (forward and backward) technics were used for the practice. According to the logistic regression technic results used by setting 6 different models, total 18 fraud risk factors were found meaningful. Of these, the most important variables under the opportunity factor are related with ?ineffective supervision?. Other important and meaningful variables are related to ?financial stability? and ?industrial landscape?. In forward stepwise regression technique total 6 and in backward stepwise regression technique total 7 fraud risk variables were meaningfully measured.It was found that the most efficient one of meaningful fraud risk variables measured both in forward stepwise regression technique and backward stepwise regression technique is ?extraordinary incomes?. In terms of social responsibility the result obtained is that auditors do not adequately perform their social responsibility.