Geç Antik Çağ'da Ermeni Kilisesinin Kurumsallaşması

Abstract

Ermenilerin IV. yüzyılın başlarında Hıristiyanlığı kabul etmeleri Ermeni toplumu üzerinde derin etkiler yapmıştır. Geç antik çağ Ermenileri, Hıristiyanlıkla birlikte yüzyıllardır beslendikleri İran kültür dairesinden kopmakla kalmayıp zaman içinde Romalıların etkisinden de sıyrılarak kendi kilise modellerini inşa etmişlerdir. Bu kilisenin aristokrasinin elinde olması ve Nicaea (İznik) Konsili’nde alınan kararların aksine Aziz Grigor’un (Aydınlatıcı Gregorius) soyuna dayalı bir yönetimi benimsemesi, Ermeni Hıristiyanlığının inşası ve Ermeni Kilisesi’nin kurumsallaşma aşamasında çatışma ve kavgalara dönüşen mücadeleleri beraberinde getirmiştir. “Aristokrat Ermeni Kilisesi” 370 yılında kral Pap’ın katʿolikos seçimiyle ruhani olarak bağlı olduğu Caesarea (=Kapadokya Caesareası) başpiskoposluğundan uzaklaşmakla kalmamış aynı zamanda Ermeni yazı dilinin icadı ve Chalcedon (Kadıköy) Konsili kararlarıyla da Constantinopolis Kilisesi’nden neredeyse tamamen kopmuştur. Bu iki önemli merkezin gücünden yoksun kalmak ve zamanla onlarla çatışma içine girmek Ermeni Kilisesi’nin kurumsal bir kimliğe dönüşmesinde tetikleyici bir güç olmuştur. Bu yüzden 365 yılında katʿolikos I. Nerses’in öncülüğünde toplanan ilk Ermeni Sinodu, V. ve VI. yüzyılda toplanan diğer sinodlar ile desteklenerek Ermeni Kilisesi’nin bağımsız karakterini ortaya koymuştur. Bu tarihsel sürecin ışığında çalışmanın amacı Ermeni Kilisesi’nin kuruluş ve kurumsallaşma evrelerinin hangi şartlarda ve nasıl gerçekleştiğini ortaya koymaktır.