Vergi denetiminde mükellef hakları ve Türkiye'de mükellef haklarının geliştirilmesine yönelik çözüm önerileri

Abstract

Vergiler, kamu harcamalarının finansmanı açısından devletlerin en önemli gelir kaynağıdır. Devletler bu önemli gelir kaynağını toplarken, vergi ödeyenler tarafından eksik ödeme veya hiç ödememe durumları ortaya çıkabilmektedir. Bu noktada devletler, vergi kayıp ve kaçağını önlemek için denetim gücünü kullanmaktadırlar. Devletlerin vergi toplama sürecinde ödenmesi gereken vergilerin doğruluğunu araştırmak, tespit etmek ve sağlamak bakımından en etkili mekanizması vergi denetimleri olup mükellef haklarının gözetilmesi açısından da en kritik süreç vergi denetimleri sürecidir. Bu doğrultuda vergilendirme aşamasında aktif tarafta bulunan devletin, vergi denetimleri sırasında kanundan aldığı gücü kullanması, pasif tarafta bulunan mükelleflere yasal olarak bir takım hakların verilmesini ortaya çıkarmakta ve denetimde mükellef haklarını gündeme getirmektedir. Devletlerin mükellefler üzerindeki denetim gücünü kullanırken vergi ödemek zorunda olan mükelleflerin haklarını korumaları, mükelleflerin vergiye gönüllü uyumu açısından da önem arz etmektedir. Bu çalışmada, genel olarak vergi denetimi ve mükellef hakları üzerinde durularak; vergi denetim yapısının mükellef haklarına etkisi ve mükellef haklarının vergi denetimindeki önemi ele alınmıştır. Bu doğrultuda Türkiye'deki vergi denetim yapısı ve mükellef hakları uygulamaları açıklanmış ve ABD, İngiltere, Fransa, Almanya ve Rusya gibi bazı gelişmiş ülkelerdeki vergi denetim yapısının işleyişi ve mükellef hakları uygulamaları irdelenmiştir. Sonuç olarak ise mükellef haklarına Türkiye'deki yaklaşım değerlendirilmiş ve eksik yönler eleştirilerek iyi ülke uygulamaları bağlamında çözüm önerileri sunulmaya çalışılmıştır.

Taxes are the most important source of income for states in terms of financing public expenditures. While states are collecting this important source of income, situations in which taxpayers short-change or not pay at all might arise. At this point, states are using power of audit to prevent tax loss and tax evasion. The most effective mechanism for investigating, identifying and ensuring the accuracy of the taxes to be paid in tax collection process is tax audits. Tax audit process is also the most critical process in protection of the taxpayer rights. In this regard, the state, which is on the active side in taxation stage, using the power obtained from the law during tax audits brings out granting some legal rights to taxpayers, which are on the passive side, and also brings forward the taxpayer rights in audits. State protection of the rights of the taxpayers who have to pay taxes, while exercising states audit power on taxpayers is also important for the taxpayers' voluntary compliance with taxes. In this study, with the emphasis on tax audit and taxpayer rights in general; the impact of tax audit structure on taxpayer rights and the importance of taxpayer rights in tax audit are discussed. In this regard, the structure of tax audits and taxpayer rights practices in Turkey are explained and functioning of tax audit structures and taxpayer rights practices in some developed countries like USA, Great Britain, France and Germany have been examined. As a result, if the assessed taxpayer rights approach to Turkey and weaknesses are criticized solutions in the context of best practice countries have attempted to present.