19. yüzyıl Osmanlı İmparatorluğu'nda ayrılıkçı Balkan milliyetçilikleri

Abstract

Balkanlara atfedilen önem, büyük ölçüde 19. yüzyıl ve sonrasındaki milliyetçilik temalı çatışmaların sonucudur. Balkanlar, jeopolitik ve jeostratejik konumundan dolayı tarih boyunca çeşitli devletlerin hâkimiyet mücadelesi verdiği bir bölge olmuştur. Söz konusu mücadeleler günümüzde son bulmuş değildir. Dolayısıyla Balkanlar, kapsamlı bir araştırmayı hak etmektedir. Literatüre bakıldığında bu konuda yapılmış çalışmaların belli boyutlar üzerinde yoğunlaştığı ve belirli bir zaman dilimini kapsadığı göze çarpmaktadır. Balkanlardaki ilk siyasi örgütlenmelerden İkinci Balkan Savaşı'na kadar olan zaman dilimini kapsayan bu tez çalışmasında, bahsi geçen yüzyıldaki gelişmeler siyasi, dinî, askerî, ekonomik, kültürel, toplumsal boyutlarda ve geniş bir zaman aralığında ele alınarak bu eksikliğinin giderilmesi amaçlanmaktadır. Bu çalışma 19. yüzyılda Balkan coğrafyasında milliyetçilik hareketleri çerçevesinde etnik kimliklerin ön plana çıkarılarak bağımsız devletlerin kurulmasını ve Avrupalı devletlerin bu süreçteki rolünü ortaya koymak amacıyla hazırlanmıştır. Bu bağlamda temel hipotez Balkanlarda köylülerin başlattıkları direniş hareketlerinin sanıldığı gibi tam anlamıyla milliyetçi karakterli olmadığı üzerinedir. Bahsi geçen hipotez, yapılan geniş literatür taraması çerçevesinde elde edilen verilerin içerik analizi yöntemine uygun olarak değerlendirilmesiyle test edilmektedir. Çalışma, dört bölümden oluşmaktadır. Birinci bölümde genel olarak Balkan coğrafyası kavramsal ve tarihsel açıdan incelenmiş, Balkanların Osmanlı fethi öncesindeki durumu ile sonrasındaki durumu belirginleştirilmeye çalışılmıştır. İkinci bölümde milliyetçilik kuramları ile bu kuramların savunucularının milliyetçiliğe bakış açıları ifade edilmiş ve ayrılıkçı milliyetçiliğin ortaya çıkmasında dış koşulların etkisi saptanmaya çalışılmıştır. Üçüncü bölümde Millet Sistemi genel hatlarıyla açıklanmış ve 19. yüzyıl öncesinde Balkanlarda meydana gelen milliyetçi karakterli hareketler üzerinde durulmuştur. Dördüncü bölümde ise ele alınan Balkan halklarının Osmanlı hâkimiyeti altındaki durumlarına kısaca değinilmiş, Osmanlı'dan ayrılma süreçleri iç ve dış gelişmeler çerçevesinde irdelenmiştir. Sonuç olarak ise direniş hareketlerinin ilk olarak sosyo-ekonomik nedenlerden ötürü ortaya çıktığına, bizzat sultana karşı değil onun memurlarına karşı yürütüldüğüne ulaşılmıştır. İlerleyen süreçte bahsi geçen direniş hareketlerinin dinî, askerî, entelektüel liderlerin önderliğinde ve Avrupalı güçlerin yönlendirmeleriyle milliyetçi bir karaktere büründüğü saptanmıştır.

The significance attributed to Balkans was largely outcome of nationalist-based conflicts of the 19th century and beyond. The Balkans have been a region where various states struggled to dominate throughout history due to geopolitical and geostrategic position. Neverthless, these strives have not been ended nowdays. The Balkans, hence requires merit encompassing research on. When you look at the literature, it is ostensible that the studies on this subject are mainly focused on precise dimensions and encompass a certain period of time. In this thesis study, which encompasses interval of from the initial political organizations in the Balkans to the Second Balkan War, aims to address this deficiency in a wide period of time by addressing the developments in the aforementioned century, political, religious, military, economic, cultural, social dimensions. This study was laid out in Balkan's geography in order to reveal ethnic identities that were brought at the forefront within the frameworks of nationalism movements in the 19th century and forming independent states and the role of European states in this process. In this context, the main hypothesis is that the resistance movements initiated by the peasants in the Balkans were not literally nationalist character. The hypothesis was tested by an evaluate of the data acquired within the framework of the inclusive literature review, in accordance with the content analysis method. The study consists of four chapters, in the first part of the study, the Balkan geography has been generally examined in the perspective of conceptually, historically, and the situation of the Balkans fore and after the Ottoman conquest was tried to be clarified. In the second part, nationalism theories and the views of the proponents of these theories were expressed in their perspectives on nationalism and the influence of external conditions was determined in the emergence of separatist nationalism. In the third chapter, the Millet System is explained in general terms, and nationalist movements that come off in the Balkans has been emphasized before the 19th century. In the fourth section, the conditions of the Balkan peoples under the rule of the Ottoman imperium are briefly mentioned, and the processes of segregation from the Ottoman are investigated within the framework of domestic and exoteric developments. As a consequence, the resistance movement's initialy unveiled for socio-economic reasons and that they were carried out against his bureaucrats, not towards the sultan himself. It was determined that in the following process, the aforementioned resistance movement took on a nationalist character under the leadership of religious, military, intellectual leaders and the instructions of European powers.