Türkiye'de genel bütçe vergi gelirlerinden belediyelere aktarılan payların yapısal analizi /

Abstract

Günümüzde hemen tüm ülkelerde yerel idare gelirlerinin önemli bir parçasını oluşturan idareler arası mali transferler, merkezi idarenin hakimiyeti altındaki kaynaklardan yerel idarelere bir gelir akışını ifade etmektedirler. Çok değişik tür ve ad altında düzenlenen bu transferler, yerel idarelere harcamalarını finanse edecek yeterli gelirin sağlanması, idareler arası mali eşitsizliklerin giderilmesi ve dışsallık yayan hizmetlerin daha etkince yerine getirilmesi gibi birçok mali ve politik işlevi yerine getirmektedirler.Türkiye'de de merkezi idareden yerel idarelere bir takım mali transferler yapılmaktadır. Bunlardan birini GBVG'den belediyelere aktarılan paylar oluşturmaktadır. Mevcut sistemde, nüfus esasına göre dağıtılmak üzere, GBVG'den belediyelere %6 oranında pay aktarılmaktadır. Türkiye'de belediye gelirlerinin yarısından fazlası, hatta bazı belediyelerde ise tamamına yakınını bu gelir kaynağından sağlanmaktadır. Bu gelir kaynağının belediyeler açısından taşıdığı önem, onun iyi bir şekilde düzenlenmesini gerekli kılmaktadır. Bu gelir kaynağının en mükemmel şekilde nasıl düzenlenebileceği konusu bir hayli karmaşık ve zor bir meseledir. Fakat bu hususta literatürde yaygınca görüş belirtilmekte ve transfer sisteminin bir takım özelliklere göre düzenlenmesi gerektiği vurgulanmaktadır.Bu çalışmada, GBVG'den belediyelere aktarılan paylarla ilgili mevcut sistem ile, 59. Hükümetçe tasarlanan sistem bu belirtilen temel özellikler açısından analiz edilmiştir. Analizler sonucunda, mevcut sistemin, bir idareler arası mali transfer sisteminin öngörülebilirlik ve basitlik, şeffaflık ve esneklik gibi özelliklerini bir ölçüde karşıladığı, fakat mali özerklik ve hesap verilebilirlik, mali eşitlik, kaynak dağılımda etkinlik, teşvik edicilik gibi özellikler bakımından pek çok sorunu bünyesinde barındırdığı görülmüştür. 59. Hükümetçe tasarlanan düzenlemenin de, sistemde bir takım olumlu gelişmelere yol açmakla beraber, mevcut sistemdeki sorunları gidermede yetersiz kalacağı öngörülmüştür.

Intergovernmental fiscal transfers including a great part of the revenue of local government in almost the entire developed world mean a fund transfer from central government to local governments. These transfers can be labelled with different titles and used as a means of fiscal and political functions such as adequate revenue providing for financing local expenditures and mitigating intergovernmental fiscal imbalances and providing of local services having externalities more efficiently.Fiscal transfers from central government to local governments are also used in Turkey. One of them is a share transferred from General Budget Tax Revenues (GBTR) to municipalities. Under the existing system 6% of total GBTR is transferred to the municipalities with proportion to their population. Almost all of the revenue in some municipalities (all of the revenues especially small ones) comes from GBTR. This revenue sources should be designed carefully, although this is not easy and have controversial subject. However it can be seen that the characteristics of a good intergovernmental fiscal transfer system are argued and suggested in the literature.In this study, it is analyzed between the existing system based on the shares transferred from GBTR to municipalities and draft law subject to The Grand National Assembly of Turkey by the government (in power between 2003-2007) in terms of the basic characteristics indicated in the literature. It can be concluded that existing system appropriately designed in terms of some features of a good intergovernmental fiscal transfer system such as predictability, simplicity, transparency and flexibility and also have some deficiencies such as local autonomy, accountability, fiscal equality, effectiveness and incentive. In the end, it can be argued that it will not be sufficient to overcome the deficiencies of the existing system, although the draft laws have several positive improvements