Osmanlı Topraklarında Hukuki Statü Arayışı ve Varlık Mücadelesinde Amerikan Kurumları

Abstract

Amerikan misyonerlerinin 19.yy. başlarında Osmanlı ülkesine gelmesiyle birlikte pek çok Amerikan dini, eğitim ve hayır kurumu açılmıştır. Bu kurumlar kapitülasyonların sağladığı ayrıcalıklardan faydalanarak faaliyet alanlarını genişletmişlerdir. Denetimsiz olarak çoğalan bu kurumlara, çıkarılan bazı kanunlarla düzenleme getirilmeye çalışılmıştır. Ancak 1901 tarihli Osmanlı-Fransız anlaşmasıyla Fransız kurumlarına bazı ayrıcalıkların tanınması diğer devletlerin de bu yönde taleplerine sebep olmustur. Bu doğrultuda 1907 yılında Osmanlı Devleti ile ABD arasında benzer bir anlaşma yapılmıstır. Fakat bu çok uzun soluklu olmamıstır. Nitekim 1914 yılında Osmanlı’nın tek taraflı olarak kapitülasyonları kaldırması ve 1917’de ABD ile diplomatik ilişkileri kesmesi ABD’yi bir takım arayışlara sevk etmistir. Bundan sonraki süreç Amerikan kurumları için bir var olma mücadelesine dönüşmüştür. Amerikan Misyoner Örgütü Amerikan kurumlarının çıkarlarının korunması ve uluslararası bir platformda garantilenmesi için bir dizi girişimlerde bulunmuştur. Bu konu 24 Temmuz 1923’te imzalanan Lozan Antlaşması’nda yeni ve bugünkü statüsüne kavuşturulmuştur.