Ahmedî'nin iskender-nâme'sinde XIV. yüzyıl sosyal hayatı

Abstract

XIV. yüzyıl Anadolu'da önemli değişimlerin ve başlangıçların yaşandığı dönemdir. Selçuklu devletinin çöküş devresine girmesi ve Moğol istilası nedenleriyle Anadolu'da siyasi boşluk oluşmuştur. Moğol baskısının azalmasını fırsat bilen Türkmen beyleri büyüklü küçüklü birçok devlet kurmuşlardır. Tarih sahnesindeki bu gelişmelerin yanı sıra XIV. yüzyıl, Türkçenin Anadolu'daki gelişimi için de önemli bir dönem olmuştur. Farsça üzerinden gelişen Selçuklu edebiyatına karşın, Anadolu beyleri Türkçeye aşinaydılar. Anadolu beylerinin Türkçeden başka bir dil bilmemeleri, Türkçe telif ve tercüme eserlerin verilmesine olanak sağlamıştır. Türkçe olarak kaleme alınan telif ve tercüme eserler, Anadolu'da Türkçenin gelişmesi ve edebi bir dil olması açısından büyük katkıda bulunmuşlardır. XIV. yüzyılda verilen edebi eserlerin en önemlileri, konularını daha ziyade Arap ve Fars edebiyatlarından alan mesnevîlerdir. Mesnevîler, bir hikâye kurgusunun içinde, eserin yazıldığı döneme ait sosyal ve kültürel hayatı, siyasi düzeni, tarihi dokuyu, inanç sistemleri ve gündelik hayatı da içeren edebi metinlerdir. Türk edebiyatında, Ahmedî tarafından yazılan ilk İskender-nâme mesnevîsi de, ait olduğu XIV. yüzyılın siyasi yapılanmasına, sosyal hayatına, inançlarına ve kültürel motiflerine dair bilgilere kaynaklık etmektedir. Bu çalışmada beylikler dönemine ve Osmanlı devletinin kuruluş yıllarına tanıklık etmiş Ahmedî'nin İskender-nâme mesnevîsinde yer alan siyasi, sosyal ve kültürel zemin görülmeye çalışıldı. XIV. th century is the period when important changes and beginnings took place in Anatolia.There was a political handicap in Anatolia due to the falling period of Seljuk?s and Mogol invasions.Since the Mogol pressure had been lessened the Turkmen rulers set up many big and small communities. Besides these changes in history, XIV. th century was also an important period for the development of Turkish in Anatolia. In spite of the literature of Seljuk?s which was developed from Persian, the rulers of Anatolia were familiar with Turkısh.The rulers of Anatolia knew only Turkish, with that opportunity so many Turkish translations were made.The compilations and translations which were written in Turkish made a big contribution to the development of Turkish in Anatolia and it became a language of literature.The most important literary works of XIV.th century are the mesnevis which took their subjects from Arabic and Persian literatures. Mesnevis are the literary works in story form which reflect the social and cultural life, political order, historical background, religions and daily life of the period in which they are written. The first mesnevi of İskender-nâme which was written by Ahmedî is the source of XVI. th century?s political order, social life, beliefs and cultural themes in Turkish literature. In this work we intend to see the political, social and cultural structure of XIV. th century with the help of Ahmedî?s mesnevi İskender-nâme which witnessed the period of rulers and the foundation days of Ottoman Empire.