Doğu Karadeniz efsanelerini derleme ve araştırma (Trabzon, Rize ve Artvin efsaneleri)

Abstract

İnsanoğlu, tarih sahnesine çıktığı günden bugüne gelene kadar hep, yaşadığı dünyayı sorgulamış, onu anlamaya çalışmıştır. İlk dönemlerde insanlar tabiatı ve tabiat olaylarım kendilerince açıklamışlar, bunun sonucunda da o dönemin efsaneleri meydana gelmiştir. Zaman geçtikçe de toplumların kendi kültür seviyelerine ve yaşadıktan çağlara uygun yeni efsaneler oluşmuştur. Efsaneler, insanın hayal gücünün ve zekâsının ürünleridir. Destanlar gibi millî olmamalarına rağmen, toplumun kültür düzeyini, yaşayış şeklini yansıtırlar. İnsanları iyiye, güzele, doğruya yönlendirirler. Bugüne kadar, Türkiye'de ve diğer ülkelerde efsaneyle ilgili pek çok metin derlenmiş ve efsaneler üzerinde ilmî çalışmalar da yapılmıştır. Özellikle Avrupa'da, bu konuyla ilgili çalışmalar 1900'lü yıllara kadar uzanmaktadır. İşte bu çalışmayla, hızlı bir şekilde yok olmaya başlamış millî kültürün sözlü ürünlerinden biri olan efsanelerin, bir an önce yazıya geçirilmesi amaçlanmıştır. Çalışma alanı olan Trabzon, Rize ve Artvin yörelerine ait çok az sayıda efsane amatör araştırmacılar tarafından derlenerek yazıya geçirilmiştir. Ancak, bugüne kadar, bölgede geniş çaplı ve akademik düzeyde bir çalışma yapılmamıştır. Bu nedenle, Doğu Karadeniz bölgesi, değerlendirilmesi gereken bakir bir sahadır. Çalışmada, sahanın geniş, yerleşimin engebeli arazi yüzünden çok dağınık olması yüzünden ve iletişim şartlan, kaynakların tümüne ulaşmayı imkânsız kıldığından, vasıtasız derleme metodunun yanı sıra, vasıtalı derleme metodu kullanmak zorunlu hâle gelmiştir. Derlemeler teyple yapılmış, daha sonra da deşifre edilerek yazıya geçilmiştir. Deşifre edilen malzeme tasnif edildikten sonra, her efsane önce epizotlanna aynlmış, ardından üslûp birliği sağlamak amacıyla çalışmacı tarafından yeniden yazılmıştır. Tekrara düşmemek için, varyantlar aynca yazılmamış, sadece farklı kısımlan dipnotlarda vragösterilmiştir. Çalışmanın son bölümünde, efsaneler önemli özelliklerine değinilerek, kısaca değerlendirilmiştir. Man always questioned and tried to understand the world in which he lived from the time he first appeared on the stage of history until today. At first, people explained the nature and natural incidents according to themselves and as a result, the the legends of that time emerged. New legends emerged in unison with the society's cultural level and with the era in which the people lived. Legends are the products of man's imagination and intelligence. Although legends are not national as sagas, they refelect the society's cultural level and way of life. They lead mankind to the good, to the fine and to the true. Here, with this study, we tried to write down our legends, which are our national culture's oral products and which are going to disappear rapidly. Until now, in Turkey and in other countries many texts were collected about legends and scientific studies were carried out. Especially in europe, the studies about this subject goes back to 1990s. A few legends belonging to Trabzon, Rize and Artvin which are our study area, were collected and written down by amateur researchers. But, a wide and academic study in this area was not carried out until now. For this reason, the Eastern Karadeniz (Black Sea) region, is a virgin area which must be dealt with. The study area is vast, the residence is scattered because of rough land the conditions of communication make impossible to reach the whole resources. For these reasons, apart from direct collection, method, indirect collection method was also obligatory. The collections were carried out through cassettes and then deciphered on writing. After that, the material was arranged and each legend was divided into its episodes. To make it appear complete stylistically, it was re-written by the researcher. In Korder not to reiterate, the variations were not written, only their different parts were shown on footnotes. In the last section of the study, the legends were shortly evalvated.