Ayaz Ishakî hayatı ve fikirleri

Abstract

Tatar aydınlarından olan Ayaz İshakî (1878-1954) gazeteci, yazar ve siyaset adamı olarak yaşamı boyunca önemli faaliyetlerde bulunmuştur. Eğitim hayatına babasının imamlık yaptığı medresede başlayan Ayaz İshakî, Rus-Tatar Mektebi'nde eğitim hayatını tamamlamıştır. Ayaz İshakî genç yaşından itibaren Tatar hayatı ile ilgili konular üzerine eserler meydana getirmeye başlamıştır. 1905 İhtilâli ile Kazan'da meydana gelen siyasî faaliyetlerde önemli bir rol oynamıştır. Bu sebeple yaşamını ya sürgünde ya da hapishanelerde geçirmiştir. Çünkü kaleme almış olduğu eserleri, gazetecilik faaliyetleri ve Türk halkını bağımsızlık için teşkilatlandırması, dönemin Rus Hükûmetinin dikkatini çekmiştir. Bu baskılar onun Rusya'dan ayrılmak zorunda kalmasına sebep olmuştur. Ancak bu zorluklar, onu mücadelesinden geri çevirmemiş, aksine savunduğu davayı daha geniş alanlara yaymak için Avrupa'da, Türkiye'de ve Uzak Doğu'da önemli çalışmalarda bulunmuştur. Gittiği yerlerde de "İdil-Ural Cemiyeti" kurarak halkın teşkilatlanmasını sağlamıştır. Ayaz İshakî yukarıda belirtilen yerlerde çeşitli gazete ve dergiler çıkarmıştır. Bunlardan en meşhuru ise Berlin'de çıkardığı Yana Millî Yul dergisi ile Mukden'de yayınladığı Millî Bayrak adlı gazetedir. Ayaz İshakî bu yayıncılık faaliyetlerine ek olarak bazı süreli yayınlarda da çeşitli yazılar kaleme almıştır. Bu yazıları da genellikle Türk-Tatar halkının medenî açıdan gelişiminin sağlanması, kadın hakları, Rusların Türklere karşı uygulamış olduğu Hristiyanlaştırma ve Ruslaştırma faaliyetleri, Türk milliyetçiliği ve Türk birliğinin sağlanması ile ilgilidir. Ayaz İshakî'nin bu yazıları, onun fikrî yapısı hakkında önemli bilgiler vermektedir. Roman, hikâye ve tiyatro eserlerinde de Ayaz İshakî, millî konuları işlemeyi tercih etmiştir. Onu tanıyanlar tarafından "millî edip ve millî mücahit" olarak adlandırılan Ayaz İshakî, mücadeleci, iyimser, milliyetçi, halkçı, adaletli ve mizahî bir yöne sahip olan bir kişi olarak tasvir edilmiştir. Bu özelliklerini, yaşamının sonuna kadar kullanmayı Türk halkı ve davası için ilke edinmiştir. Ayaz Ishakî (1878-1954), one of the Tatar intellectuals, had performed important activities as a journalist, writer and politician throughout his life. Ayaz Ishakî, who started her education life in the madrasa in whice his father was imam, completed her education at the Russian-Tatar School. Since his young age, Ayaz Ishakî started to write books about Tatar life. He had also played an important role in political activities in Kazan during the 1905 Revolution. That is why, he spent his life in exile or prisons. Because his studies, journalism activities and organizing the Turkish people for independence attracted the attention of the Russian Government. In fact, this pressure forced him to leave Russia. However, these difficulties could not deter him from fighting; on the contary, to disseminate the idea that he defend, to wider areas in Europe, Turkey and the Far East he did important works. He provided the people for organization in places he went, establishing the Idil-Ural Society. Ayaz Ishakî had published various newspapers and magazines in the places mentioned above the most famous of these is the Yana Millî Yul magazine published in Berlin and the Millî Bayrak published in Mukden. In addition to these publishing activities, Ayaz Ishakî discussed various articles in some periodicals. These writings are generally related to the development of the Turkish-Tatar people in terms of civilization, women's rights, Christianization and Russianise activities of the Russians against the Turks, Turkish nationalism and the provision of union Ayaz Ishakî discussed various articles in some periodicals. These writings are generally related to the development of the Turkish-Tatar people in terms of civilization, women's rights, Christianization and Russianise activities of the Russians against the Turks, Turkish nationalism and the provision of union. These writings of Ayaz Ishakî also provide important information about his mentality. In his novels, short stories and theater plays, Ayaz Ishakî preferred to write national issues. Ayaz Ishakî, who was as "national literary man and national combatant" by those who know him, was described as Ishakî, struggling, optimictic, nationalist, populist and humorous person. He had adopted as principle to use these characteristic for his manners and Turkish people and their cause until the end of his life.