Trabzon Mebusu Nebizade Hamdi Ülkümen

Abstract

Bu çalışma, Nebizade Hamdi Ülkümen’in 1920–1942 yılları arasında parlamenterliği sırasındaki siyasi faaliyetlerini ve aynı zamanda bir taraftan yürütmeye çalıştığı gazetecilik ve eğitimcilik hayatını kapsamaktadır. Hayat hikâyesini ana hatları ve kişiliğiyle ilgili bilgiler doğrultusunda ele aldıktan sonra altı dönem milletvekilliği sırasındaki belli başlı faaliyetlerini değerlendirdik. Daha sonra, milletvekili seçilmesi, Ali Şükrü Bey Olayı ve bu çerçevede Nebizade Hamdi Bey’in izlenim ve etkileri ele alınmıştır. Bu olayın aydınlatılmasında O’nun hatıralarını yeniden gündeme getirerek bir ışık daha tutmaya çalıştık. Meclis komisyonları ve diğer konularla ilgili çalışmaları ile bu çalışmalardaki etkisi ele alınmıştır. Birinci dönemdeki çalışmalarının en önemlilerinden biri de Kastamonu İstiklal Mahkemesi’nde boşalan üyeliği doldurmak üzere yaptığı çalışmalardır. Medrese kökenli ve mülki amirlerin yetki olarak daha altında bulunan mahkeme üyelerinin, özellikle asker kaçaklarını engellemede, yetersiz kalması üzerine; mahkeme üyelerinin yetkileri artırıldı. Bundan sonra yeni hukuk sistemine göre çalışacak eleman eksiğini tamamlama konusunda Nebizade Hamdi, Sorbonne’da hukuk eğitimi gören biri olarak Atatürk’ün aradığı adamdı; başkomutan’ın emriyle bu göreve atandı. Kurtuluş Savaşı’nın önemli bir alanının basın yayın yoluyla özellikle cehalete karşı yapılan mücadeledir. Bu anlamda Nebizade Hamdi Ülkümen’in önemli bir paya sahip olması bakımından örnek yazılarını ele alarak, milli mücadeleye katkılarını değerlendirdik. Gördük ki yazılarında vatanseverliğin, milliyetçiliğin, Atatürkçülüğün en nadir örnekleri vardır. İnkılâbın gayesini, mantığını ve amacını en iyi anlayanlardan biri O’dur. Edebi kurallara uygun, çağın gelişmelerini doğru değerlendirmede yabancılık çekmeyen yazıları, gelecekte izlenecek yolu tayin etmede dikkate alınması gerekli fikirleri içermekte idi. Bu amaçla Anadoluda Yenigün Gazetesi’ndeki yazılarının önemlileri ile Yenises Gazetesi’ndekilerin tamamına yakınını değerlendirmeye çalıştık. Bu yazıların aralarında kullanılan üç nokta işareti, yazının okunamadığı anlamına gelmeyip, makalelerin tamamını, bütünüyle teze alma imkânı olmadığından, anlam bütünlüğünü bozmayacak şekilde kısaltmak amacıyla yapılmıştır. Cumhuriyet’in ilk yıllarında, en büyük problemlerden biri de eğitim ve bu işe ayrılacak para idi. Eğitim alanında Cumhuriyet’in ilk özel okullarından olan İnkılâp Liseleri’ni açmış ki daha sonra Yuca Ülkü olarak isimleri değiştirilecektir, ilk ve ana kısımlarını da kurmuş ve bu alanda uzun süre hizmet vermiştir. Böylece eğitim alanında bugün çağdaş eğitimin belirlediği esaslara göre hizmet vermeye çalıştığını, ancak okulların maddi olanaksızlıklar yüzünden belirli bir süre sonra kapanmak zorunda kaldığını öğrendik. Çalışmanın konusunun belirlenmesinde Trabzon Milletvekilleri ile ilgili biyografi çalışmalarının eksikliğinin yanında O’nun bu özelliklerine rağmen insanımızca pek bilinmemesi önemli rol oynamıştır. Hakkında toplu bilgi içeren en önemli eser kendisinin ‘Hümanist Atatürk’ adlı hatırası, çalışmamızın bir bakıma rehberi olmuştur. Alakalı kişiler ile ilgili hatıralar, kendisinin gazete yazıları, T.B.M.M.’deki konuşmaları, T.B.M.M.’deki ve Emekli Sandığı’ndaki şahsi dosyaları da bu anlamda tezimizin çatısını oluşturmuştur. In spite of some deputies’ biographies of Trabzon have been written, Nebizade Hamdi Ülkümen’s biography hasn’t been written although he was an active person that is a reason of this thesis. This work reflects his educational character. In preface, his life story, his character and the aim of this work will be given. In the first section, his deputyship and his activities during this work will be discussed. After this, his deputies, the event of Ali Şükrü Bey and in this frame his impressions will be analyzed. While we are showing this fact, we will analyze his memories. Furthermore, one of the most important works in the first part is his independence work in the Court of Kastamonu. Because this court was under the members theological schools and civil chief as an authority especially to prevent deserters this court’s authorities were increased. After that, to find a new low system, by means of commanding of Atatürk, Nebizade was appointed. In the second part, his authorship will be dealt with. We will evaluate his activities to the national struggle by the means of examining of his sample articles. We will see that, in his articles there are the samples of patriotism, nationalism and Kemalism. He understood the sense and purpose of revolution very well. His articles suited literary rules. His works included the road of future. With this purpose, his works in Yenises and Yenigün newspaper in Anatolia will be evaluated. In the third section, his educationalist will be evaluated. One of the biggest problems in the first years of the republic was the financial source. He opened the revolutions high schools. These schools called Ülkü soon. He worked in these schools in a long time. So, we will learn that his schools had to close because of lack of money. One of the aims of this thesis is to encourage doing the local history researchers. Especially we have noticed that there weren’t many biographies works. Our aim is to introduce important characters like Nebizade who has patriotism, nationalism and idealism. At the same time, this work contains Nebizade’s political activities during his deputies between 1920-1942 years, and his journalist and educational life. Firstly, although this work is a kind of biography, it gave a new version to his events by means of this thesis’s documents. For examples, the approval of Hıyanet-i Vataniye Laws, and his proposal that he gave with his friends to the parliament. Besides, we think that this work will be a sample to the local history research and researches.