18. yüzyılın ilk yarısında Trabzon ve Kastamonu`da fiyatlar

Abstract

Bu tezde şer'ıyye sicillerindeki narh listelerine dayanarak XVIII. yüzyılın ilk yansında Trabzon ve Kastamonu'da fiyatlar ve fiyat hareketleri incelenmiştir. Üç bölümden oluşan bu çalışmanın ilk iki bölümünü, kadı tarafından ilan edilen resmi fiyatlar anlamına gelen ve çalışmamızın tamamına ışık tutan narh sistemine ayrılmıştır. Bu kısımda öncelikle İslâm iktisat düşüncesinde ve Osmanlı tatbikatında narh kavramı ve sistemin işleyişi ele alınmıştır. Burada görüldü ki, İslâm'da serbest piyasanın ve tam rekabetin olduğu ortamlarda narh sistemi uygulanmamaktadır. Osmanlı Devletinde ise narhın kamunun menfaatine olan önemli işlerden addedildiği için İstanbul'un fethinden itibaren 1 860'lı yıllara kadar titizlikle uygulandığı anlaşılmaktadır. Çalışmamızın esas kısmını oluşturan iki ve üçüncü bölümlerde, Trabzon ve Kastamonu şer'ıyye sicillerindeki fiyat listelerine dayanarak, 1700-1750 yıllan arasında bu iki kentte oluşan fiyatlan tahlil ve tasnif ettik. Bu kısımda özellikle temel ihtiyaç maddelerinde (hububat, gıda, eşya vb.) oluşan fiyat hareketlerinin analizleri yapıldı. Buna göre; Trabzon'da temel ihtiyaç maddelerinin fiyatlan söz konusu dönemin ortalarına doğru iniş-çıkışlar gösterdikten sonra, hızla yükselme eğilimine girmiştir. Kastamonu'da ise; yüzyılın başlannda yükselen fiyatlar, dönemin ortalanna doğru düşmeye başlamıştır. Ancak burada da fiyatlar XV11I. yüzyılın ilk yansının ortalanndan itibaren istikrarlı olmamakla birlikte yükselmeye başlamıştır. Tezin son bölümünü oluşturan değerlendirme ve sonuç kısmında ise, Kastamonu ve Trabzon kentlerinde oluşan fiyatlar arasında bir karşılaştırma yapıldıktan sonra bu iki ilde fiyatlann birbirinden farklı bir trend izlediği görüldü. İzlenen dönem içerisinde fiyat değişikliklerinin sebeplerini tespit etmek zor olmakla birlikte, zaman zaman fiyat değişikliklerinde kuraklık ve veba gibi doğal afetler ile İran savaşlarının rolü olduğu anlaşılmaktadır. Sonuçta, Trabzon ve Kastamonu'da fiyatlar bir kaç bakımdan kıyaslanarak tartışılmış ve fiyat farklılıklarının nedenleri ve halkın yaşam standartları üzerindeki etkileri değerlendirilmiştir. In this thesis, based on the narkh defterleri recorded in the sharia court records, prices and fluctuations in the prices of certain commodities have been examined in Trabzon and Kastamonu provinces in the first half of the eighteenth century. In the first two chapter of the three, the concept of narkh (i.e., officially announced price list of certain commodities by the kadi) in Islamic law and Ottoman practice is dealt with in detail, which is of importance for our understanding of the Ottoman economic life as far as the markets are concerned. What must be stressed at this point is that the narkh system should not be practiced according to Islam in cases where prices are determined by free and competitive markets. As for the Ottomans, it can be said that they considered its application with meticulous care as important for the public interest from the conquest of Istanbul to 1 860, the year in which the state ceased intervening in the markets. In the second and third chapters which constitute the main parts of this study, price lists of Trabzon and Kastamonu for the years 1700 and 1750 are examined and analysed in detail, especially for the main goods such as cereals, foods and so forth. It is seen that the prices of main commodities in Trabzon were unstable in the middle of the first half of the period, but later on increased sharply. As for Kastamonu, prices increased stably at the beginning of the century, but from the middle of the period onwards, increses became unstable. What were the causes of such increases or decreases in the whole peried is difficult to determine, but from time to time natural disasters sue as drought and plague or wars with İran seems to have considerable effects on the fluactions in prices. In the last part, prices in Trabzon and Kastamonu are compared and discussed from several points, and some conclusions are drawn as to the reasons of fluctuations and thier effects on the living standars of the people in the region.