Trabzon'da Suç ve Suçlu: Bir İngiliz Konsolos Raporunun Düşündürdükleri

Abstract

Bilhassa 1960’lardan sonra sosyal ve ekonomik tarihin önem kazanması ve bu disiplinleri kuramcı temellere (yapısalcı- Marksist) dayandırma çabası ve buna koşut olarak Osmanlı İmparatorluğu ve Türkiye araştırmalarında sosyal bozulmanın nedenleri arasında, daha çok belli sosyoekonomik faktörler gösterilmiştir. Bu yaklaşımın zayıf tarafı, belli şartların farklı dönem ve coğrafyalarda neden aynı sonuçları vermediği sorusuna tatmin edici cevap bulamamasıdır. Tarih araştırmalarında orijinal belgelerin yanı sıra birçok disiplinden bir arada yararlanılmadan belli bir “olgu”yu “anlama”nın zorluğu gerçeğini temel alarak bu çalışmada, Trabzon’da 1880’lerden bugüne uzanan “suç ve suçlu” olgusunu sosyal adalet algısı bağlamında ele aldık. Tarihsel determinizmin kalıpları dışına çıkmaya çalıştığımız bu inceleme, suç ve suçun insan tabiatı ve vicdan eksenindeki etiyolojisini inceleyerek 1879’daki adli reformlardan sonra Trabzon vilayetindeki dinamikleri değerlendiren dönemin İngiliz konsolosu Alfred Biliotti’nin saptamaları, suçun güçle olan bağlantısını vermekte değerli bir referans olarak sunmaktadır. Araştırma daha çok kavramsal saptamalara dayandığı için sözü edilen Konsolos Biliotti’nin okumuş olduğumuz onlarca raporundan sadece birkaç tanesinden yararlanılması ve mümkün oldukça çok özel yer, olay ve zamana dayanan raporlardan kaçınılması, araştırmanın sınırlamalarıdır. Bu sınırlamanın yanı sıra, birçok disiplinden yardım alan bu tarih incelemesinde, psikoloji, sosyoloji ve hukuk gibi alanlarda okuyucunun derinlemesine malumata maruz bırakılmaması, anlatının akışını bozmamak ve yer sınırlamasına riayet etmek için yapılmıştır.

Especially since 1960s social and economic history began to challenge the long-contested supremacy of political history in history studies. Trending social and economic historians who based their explanations of Ottoman history and Modern Turkey mostly on structuralism and Marxist theory, tried to seek the causes of the disintegration of the Ottoman Empire in certain social and economic factors giving the same universal results. This approach, while useful, had its weakness in it as it cannot answer why certain conditions do not produce the same results in different cultures and places. This study, although it delves into legal and political issues connected to social and economic conditions in an Ottoman province in fin de siecle, refrains from sticking to a single theory. Instead, this short paper aims at interpreting the concepts of “crime” and “the criminal” in respect to the perception of social justice cross-referencing several disciplines such as social psychology, law and economy with reflections on the Republican Turkey. The essay first analyses the etiology of crime and criminal in the conceptual framework of human nature and moral conscience without falling into the trap of historical determinism. Then, it proceeds into a historical context where a certain British consul, Alfred Biliotti reported his reflections in an integral province of the Ottoman Empire, Trabzon right after the legal reforms of 1879. His invaluable and insightful reports provide the connection with the first part of the essay to demonstrate the real reasons behind increasing crime rates that endured right into the Republican times. The study has its limitations in terms of the primary documents used. Among numerous reports of Biliotti investigated, only the ones that directly deals with the conceptual framework is used. Same concern was in effect when keeping the sociological and legal definitions conscise.