Ticaret işlevinin kent formu ve yapısına etkilerinin Trabzon örneği üzerinde incelenmesi

Abstract

Geride bıraktığımız yüzyıl içerisinde gerçekleşen ve ivmelenerek artan teknolojik yeniliklerin, insanlığı sosyal, ekonomik ve kültürel bağlamda yepyeni bir çağa soktuğu günümüzde, kentleşme de aynı ölçütte ivmelenerek gelişmesini sürdürmektedir. Ulaşım, iletişim ve bilgi teknolojilerindeki hızlı gelişmenin kentleri fiziksel olarak yeni formlara itme süreci ile birlikte, bu yeni formlar ve dönüşümler, kent planlama yazınının belli başlı alanlarında geçtiğimiz son 50 yıl süresince incelenme olanağına sahip olmuşlardır. Kent formunun ve kentsel yapınının fiziki kent planlama yazınını besleyen kılgısal ve kuramsal araştırmalarının odağında, gelişen teknolojinin ulaşım alanındaki sembollerinden birisi olan otomobilin ve hızlı ulaşım sistemlerinin kent yaşamına girmesi sonucu, kentsel yapıdaki değişme ve bu değişen yapıya(strüktür) ilişen kent formunu oluşturan işlevlerdeki -arazi kullanım kararları- değişme ve gelişme yer almaktadır. İlk kentlerin gelişmesinin ana nedeni olduğuna dair yeteri kadar kanıt olmamasına karşın ticaret işlevinin, kentlerin kuruldukları bölgesinin ve formlarının şekilleniş biçimlerinin oluşmasına kaydadeğer bir katkısı vardır. Üretim biçimlerindeki değişime, üretilen malların pazara sunumu, ulaştırılması ve değişik coğrafyaların kültürel, sosyal ve fiziki yapısındaki farklılaşmalara bağlı olarak ticaret işlevini oluşturan bileşenler değişiklik gösterebilmektedir. Bu değişikliklik ve nitel farklılık kentin ticaret işlev alanlarının farklılaşmasına ve dolayısıyla kentsel mekansal yapının farklı biçimler almasına neden olmaktadır. Sanayi devrimi ile, toplumsal seviyede büyük kitlelerin etkilenmesi yüzünden, sosyo-ekonomik yapıların temelden değişim göstermesi, günümüzde küreselleşen dünyada, hızının ölçülmesinde bile zorlanılan teknolojik gelişmelerin ve bu gelişmelerin sosyal, kültürel ve fiziki yansımalarının kent coğrafyasına etki biçimleri, işlev alanlarının yeniden şekillenmesine neden olmuştur. Bu çalışmada, kent vizyonunda söz sahibi olabilen ticaret işlevinin günümüzdeki mekansal yapısının kuramsal bağlamda tartışıldığı ve kılgısal karşılığının arandığı alanların metropoller ve kent-bölgeler olması bağlamında, Doğu Karadeniz Alt Bölgesi'nin merkezi niteliğindeki Trabzon kenti irdelenmektedir.