XV. Yüzyıldan XX. Yüzyıla Üç Merkezli Bir Nahiye: Yomra Nahiyesi Örneği

Abstract

Osmanlı yönetimi altında Yomra Nahiyesinin üç farklı merkezle anılan bir idari tarihe sahip olduğu dikkat çekmektedir. Trabzon Eyaleti’nde yer alan diğer kaza ve nahiyelerle kıyaslandığında oldukça değişken bir özellik gösteren bu durum henüz bütün yönleri ile araştırılmamış bir süreci ifade etmektedir. Öte yandan bölgedeki benzer iskân birimlerinin gelişimini sağlayan sebepler söz konusu merkezlerin değişimi üzerinden okunabilmektedir. Dolayısıyla nahiyenin her üç merkezi de bu yönüyle makalenin konusunu teşkil etmektedir. Çalışmanın amaçlarını ise bahsi geçen hususlardan kaynaklanan iki ayrı sorunun cevaplanması oluşturmaktadır. Tarihi süreçte Yomra Nahiyesindeki yönetim merkezlerinin tespiti ve bu merkezlerin tayinini ya da değiştirilmesini ne gibi unsurların etkilediği cevabı aranan sorulardır. Öncelikle XV-XVII. asırlarda nahiyenin gerçek merkezinin neresi olduğu tespit edilmeye çalışılmış sonuç itibariyle Durana ya da Kovata değil Arsen adlı köyün yörenin merkezi olduğu anlaşılmıştır. İkinci olarak da bu konudaki değişimlerin nedenleri irdelenerek Arsen’den Durana ardından Kovata ve yine Durana şeklinde dönüşen süreç analitik bir şekilde değerlendirilmiştir. Bu amaçla XV. asrın ortalarından XIX. asra tarihlenen geniş bir kaynak serisi kullanılmış ve diğer merkezlerdeki gelişim de göz önünde bulundurularak iskele, pazar mevkii gibi unsurlarla pazar dışı etkenlerin merkez tayini noktasındaki ağırlığı belirlenmeye çalışılmıştır.

Under the Ottoman rule, the Nahiya of Yomra has an interesting administrative history with its three different capitals. When compared with other kazas and nahiyes in the Trabzon Province, this situation demonstrates a changeable character and is underresearched. On the other hand, the reasons pointing to developments in similar settlements can easily be interpreted in line with the changes in these capitals. Therefore, all capitals of the nahiya are the topic of the article. The aim of the study is to respond two different questions arising from these developments. These questions are to find out the real location of the capitals in the Nahiya of Yomra and reasons affecting the choice and the changes of these capitals in the historical process. Firstly, the attempt to determine the location of the real capital of nahiya in the XVth -XVIIth centuries revealed that Arsen, rather than Durana or Kovata, was the capital of the nahiya. Secondly, the process of changes in capitals- from Arsen to Durana then to Kovata and again to Durana- was examined analytically by discussing the reasons of the process. For this purpose, a comprehensive series of historical sources belonging from the middle of the XVth century to XIXth century were used and the impact of the parameters such as port, market as well as other different factors on choosing the capital was investigated by taking- the developments in other capitals in the Trabzon Province into consideration.