Mimar Mehmed Ağa ve dünyası: Risâle-i Mi`mâriyye üzerinden 16. ve 17. yüzyıl Osmanlı zihniyet kalıplarını ve mimarlığını anlamlandırma denemesi

Abstract

Bu çalışmada içkin olan amaç, Osmanlı mimarlık tarih yazımının pozitivist, rasyonalist ve oryantalist okumalarına eleştiri getirmek, ?tek merkeze? göre şekillenmeyen bir Osmanlı mimarlık tarihi yazımının imkânlarını araştırmaktır. 1614 yılında Cafer Efendi tarafından üstadı Sedefkâr Mehmed Ağa için yazılan Risâle-i Mi`mâriyye bu yaklaşımın uygulaması için verimli bir araştırma malzemesi olarak düşünülmüştür. Bu bağlamda, olabildiğince fazla soru üretilmeye çalışılmış, sözün ucu olabildiğince açık bırakılmıştır. Bu doğrultuda çalışma; Genel Bilgiler, Yapılan Çalışmalar, Bulgular, Tartışma, Sonuçlar ve Öneriler şeklinde altı bölüme ayrılmıştır. Genel Bilgiler bölümünde, sorunsalın neşet ettiği temel noktalar vurgulanmış, amaçlar belirlenmiştir. Tezin kapsamı ve araştırma alanının sınırları netleştirilmiştir. Sonrasında, tezin amacı ve kapsamının yaklaşık olarak 1550-1650 aralığını açıklayabileceğine karar verilerek bu tarihler arasındabir takım kronolojik bilgiler verilmiştir. Ardından 16.-17. yüzyıl Osmanlı dünyası üzerine yapılmış olan modern dönemdeki araştırmaların bu tez için değerli olanlarından yola çıkılarak halen yürürlükte olan tarih yazım paradigmalarına değinilmiştir. Bu şekilde tezin tanım ve kabulleri detaylandırılarak netleştirilmeye çalışılmıştır. Yapılan Çalışmalar bölümünde ise bir önceki bölümde daha açık bir hale getirilmiş olan kuramlar uyarınca tahlil edilecek araştırma malzemesi tanıtılmıştır. Araştırmanın yaklaşımı ve yöntemine dairbilgiler verilmiştir. Son olarak ise söz konusu malzemenin yoğrulacağı ve araştırmayaklaşımının uygulanacağı analiz çerçeveleri oluşturulmuştur. Bulgular bölümü, belirlenen analiz çerçevelerinin ayrıntılandırılmasından ve yukarıdaki iddiaların sınanmasından ibarettir. Tartışma bölümünde araştırma sonunda elde edilen bulguların Osmanlı mimarlık tarih yazımındaki muhtemel yeri üzerinde durulmuştur. Sonuçlar bölümü, başlangıçtaki amaçlar doğrultusunda sorulan sorulara verilen cevaplara dair bir özet mahiyetindedir. Nihai olarak yeni çalışmalar için bazı Önerilerde bulunulmuştur.