Kentsel işlevlerin boyutları ve mekansal dağılımını kestirmede kullanılabilecek bir model vekör otoregresyon: Trabzon örneği

Abstract

Günümüzde kent planlama alanındaki modeller içinde, kentin dinamik yapısından kaynaklanan çok sayıdaki değişkenin etkileşimi ile birlikte, kentsel yapının zaman içindeki gelişim ve değişimini anlamada, hem zaman sürecini ve hem de çok sayıdaki değişkenin etkileşimini aynı anda hesaba katabilecek dinamik modeller önem kazanmaktadır. Bu noktada çalışmanın temel amacı makro etmenlerin (il ve bölge bazındaki sektörel yatıranlar, tarımsal ve hayvansal üretim değerleri, ithalat, ihracat, dış ticaret hacmi, bankalarca kullandırılan krediler, nüfus ve istihdamlara) bölge, il ve kent bazındaki değerleri arasındaki etkileşimi analiz etmek, özellikle kentsel alanların büyümesinde etkili olan ve planlama girdisi olarak değerlendirilen kentsel nüfus ve istihdamlar üzerinde etkili olan diğer değişkenleri saptamak, nüfus ve istihdamları etkileyen en önemli değişkenlere bağlı olarak tahminler yapmak ve değişkenler üzerindeki şok gelişmelerin gelecekte nüfus ve istihdamlara etkisinin ne olacağının test etmek, ayrıca, Ekonometri alanında kullanılan dinamik zaman serisi modellerinden Vektör Otoregresyon'un (VAR) planlama alanında uygulamaktır. Çalışma kapsamında birinci bölümde konunun seçilme nedenleri ve amacından bahsedilerek, genel olarak dünyadaki planlama yaklaşımları ve bu yaklaşımlarda özellikle modelleme alanındaki gelişmeler kısaca açıklanmaktadır. Devamında, Türkiye'deki planlamanın gelişimi, ülke, bölge, kent, kalkınma planlan ve planlama kademeleri arasındaki bağlantılar açısından irdelenmektedir. Bölüm Türkiye'deki planlama yaklaşımlarının açıklanmasıyla sonlanmaktadır. ikinci bölümde, kullanılan istatistik yöntem açıklanarak, örnek alanın seçim nedenleri ile kullanılan verilerin derlenmesi ve tartılmasından bahsedilmektedir. Ayrıca, örnek alanın ülke ve bölge açısından yeri, konumu, kentleşme ve istihdam yapısı ile makro ölçekli veriler açısından kıyas ve çözümlenmesi yapılmaktadır. Üçüncü bölümde, önerilen model çerçevesinde, elde edilen veriler test edilmekte, test sonuçlan ile, seçilen değişkenler için elde edilen etkileşim tabloları verilmektedir. Ayrıca, seçilen değişkenler üzerinde etkili olan değişkenlere bağlı tahminler ve etkili olan değişkenler üzerindeki şok gelişmelere karşı, seçilen değişkenlerin duyarlılıklarının test sonuçlan verilmektedir. Dördüncü bölümde analiz sonuçlan kent, il, bölge ve genel açıdan irdelenerek yorum yapılmakta, beşinci ve altıncı bölümde ise, modelin kullanımı ile ilgili genel sonuçlarla birlikte örnek alandaki özel konuma ilişkin sonuçlar verilmekte ve öneriler getirilmektedir.