Trabzon mezarlıkları ve mezar anıtları (1926-2018)

Abstract

Mezarlıklar, şehirlerin tarihi topografyalarının oluşumlarında diğer tüm mimari unsurlar kadar önemli yer tutmaktadır. Osmanlı kentlerinde mezarlıklar, kent içinde küçük hazireler olarak, kentin dışında ise verimsiz arazilerde, tepelerde ve yamaçlarda büyük mezarlıklar olarak karşımıza çıkmaktadır. Servi kümeleri, boyutları ve nitelikleri farklı da olsa tüm mezarlıkların, ayrılmaz bir unsuru olarak var olmaktadır. Bunun yanında mezar taşları malzemesi ve üslubuyla döneminin sanat anlayışını yansıtmaktadır. Bünyesinde barındırdığı mezar taşları, servi ağaçları ve bazen türbeleri ile mezarlıklar döneminin kültür izlerini taşımaktadır. Farklı idari dönemlere ev sahipliği yapmış Trabzon'un bu anlamda zengin bir mezarlık hazinesine sahip olması düşünülmektedir. Nitekim eski fotoğraflar ve gravürler Trabzon'un mezarlık mirasının oldukça fazla olduğunu göstermektedir. Ancak bugün görsellere yansıyan mezarlıkların birçoğu bugün yoktur. Bu bağlamda bu çalışma, Trabzon'un sahip olduğu, mevcut ya da yok olmuş tarihi mezarlıklarını ve mezar anıtlarını belirlemeyi amaçlamaktadır. Bu amaçla bu çalışma, Genel Bilgiler, Yapılan Çalışmalar ve Bulgular, Değerlendirmeler ile Sonuç ve Öneriler olmak üzere 4 bölümden oluşmaktadır. Genel Bilgiler bölümünde, şehir tarihi için mezarlıkların önemi, mezarlık kavramları ve defin gelenekleri üzerinde durulmuştur. Çalışmaya kaynak oluşturan haritalar ve görsellerin nasıl bir yöntemle kullanıldığı anlatılmıştır. Yapılan Çalışmalar ve Bulgular bölümünde haritalarda saptanan mezarlık alanları sınıflandırılmıştır. Mevcut ve yok olan Mezarlık alanları ve Mezar anıtları farklı başlıklarda ayrı ayrı incelenmiştir. Değerlendirmeler bölümünde incelenen mezarlık alanları ile ilgili genel tespitler yer almıştır. Bunun yanında mezarlıkların ortadan kalkma nedenleri ve bugünkü durumları üzerinde durulmuştur. Sonuç ve Öneriler bölümünde ise çalışmanın amacı ve kapsamı doğrultusunda elde edilen sonuçlara yer verilmiş, kadim mezarlıkların geleceğine ilişkin öneriler sunulmuştur.