Kitâb-ı Diyârbekriyye'ye Göre Çoruh Vadisinde Akkoyunlu Hâkimiyeti

Abstract

Oğuzların Üçok kolunun Bayındır boyuna mensup olan Ak-Koyunlular, Moğol istilası ile beraber Orta Asya’dan Anadolu’ya gelen Türkmen boylarından biridir. Moğolların Azerbaycan, İran ve Anadolu’da kurdukları İlhanlı Devleti’nin inhitat ve inkıraz dönemlerinde Doğu Anadolu’da Kara-Koyunlular ile birlikte adları zikredilen Ak-Koyunlular, Anadolu’da ilk olarak Çoruh Vadisi’ne yerleştiler. Bu bölgede önce Trabzon Komnenos hanedanıyla daha sonra Erzurum hâkimiyeti nedeniyle Kara-Koyunlular ile rekabete giriştiler. İran, Azerbaycan ve Irak bölgelerini hâkimiyeti altına alan Timurlular’a tâbi olan Ak-Koyunlular, Kara-Koyunlular karşısında üstün bir duruma geçerek Diyar-ı Bekr bölgesine hâkim oldular. Timurluların Doğu Anadolu, Azerbaycan ve İran’dan çekilmelerinden sonra Kara-Koyunlular’a tâbi olmak zorunda kalan Ak-Koyunlular 872/1467 yılından sonra mezkûr bölgelere hâkim oldular. Anadolu’da ilk kez yurt tuttukları Çoruh Vadisi hâkimiyeti için Komnenoslar, Kara-Koyunlular ve Osmanlılar ile mücadele verdiler. Bu yazıda önce Timurlu, daha sonra Kara-Koyunlu son olarak da Ak-Koyunlu Devleti’ne hizmet etmiş olan münşî ve tarihçi Ebû Bekr-i Tihrânî’nin Kitâb-ı Diyârbekriyye adlı eserinde Ak-Koyunluların Çoruh Vadisi hâkimiyeti için verdikleri mücadele ele alınmaktadır.

Aq-Qoyunlus who belong to Bayındır tribe of Üçok section, is one of the Turkoman tribes came to Middle Asia with the Mongol invasion. Aq-Qoyunlus,whose name is mentioned with Qara-Qoyunlus in eastern Anatolia, first settled to Çoruh Valley of Anatolia in the period of stagnation and fall of the Ilkhanid State established by Mongols in Azerbaijan Iran and Anatolia. First they entered into rivalry with Komnenos Dynasty then with Qara-Qoyunlus for the domination of Erzurum in this area.After becoming dependent on Timurids who took the control of Iran Azerbaijan and Iraq region, Aq-Qoyunlus became superior to Qara-Qoyunlus and dominated the Diyarı-Bekr region. After the retreat of Timurids from Eastern Anatolia, Azerbaijan and Iran, Aq-Qoyunlus who became dependent on Qara-Qoyunlus, dominated the mentioned regions after the year of 872/1467. They struggled with Komnenos Dynasty, Qara-Qoyunlus and Ottomans for the control of Çoruh Valley where they settled first in Anatolia. The Struggle of Aq-Qoyunlus for the domination of Coruh Valley in "Kitab-ı Diyarbekiriyye", a book written by scribe and historian Ebû Bekr-i Tihrânî who served to Timurids then Qara-Qoyunlus and then Aq-Qoyunlus states,is discussed in this article.