Türk-Amerikan ilişkilerinin müttefiklik ve stratejik ortaklık boyutlarının karşılaştırmalı analizi

Abstract

Türk-Amerikan ilişkileri, tüm Soğuk Savaş dönemi boyunca ?ittifak ilişkisi? olarak tanımlanmıştır. Bu dönemde ortak Sovyet tehdidi algılaması o denli kritik ve hayati boyutlarda olmuştur ki, Türkiye ve ABD, ikili ilişkilerini neredeyse sadece güvenlik ve savunma alanında geliştirmeye gayret etmişlerdir. ?Ortak tehdit?in yerini ?ortak çıkarlar?ın aldığı Soğuk Savaş sonrası dönemde ise Türk-Amerikan ikili ilişkileri, ?ittifak? gibi genellikle sadece askeri alandaki ilişkileri çağrıştıran bir kavram yerine, diğer tüm alanları da kapsayan çok boyutlu bir ilişki türünü ifade eden ?stratejik ortaklık? kavramıyla tanımlanmak istenmiştir. Tartışılır olmakla birlikte, özellikle 90'lı yılların sonlarına doğru Türkiye ile ABD'nin çıkarlarının birçoğunun örtüştüğünün görülmesiyle birlikte, ilişkileri stratejik ortaklık olarak adlandırmak mümkün olmuştur. Hatta 11 Eylül'ün hemen sonrasında bile ortak çıkar ve potansiyel işbirliği alanlarının sayısı artmaya devam etmiştir. Afganistan'da ortaya konan başarılı bir işbirliğinin ardından, Türk-Amerikan stratejik ortaklığı ilk ciddi sınavını ABD'nin Irak'la ilgili revizyonist planlarını ve bunun için Türkiye'ye taleplerini bildirmesiyle yaşamıştır. Ancak TBMM'den ABD'nin istediği yönde bir kararın çıkmaması, ikili ilişkileri derinden sarsmıştır. ABD'ye ekonomik, siyasi ve askeri yönden önemli ölçüde bağımlı olan Türkiye, o güne dek kendi çıkarlarıyla uyuşmasa bile ABD ile birlikte hareket etmeye çalışmışken, 1974 Kıbrıs Harekatından buyana ilk defa ABD ile açık bir şekilde yollarını ayırmış ve risk alarak kendi çıkarları doğrultusunda bağımsız bir politika sergilemiştir. Bu çalışma, Türk-Amerikan ilişkilerinin özellikle Soğuk Savaş ve 11 Eylül sonrası dönemlerini ittifak ve stratejik ortaklık boyutları çerçevesinde incelemeyi amaç edinmiştir. Özellikle 1 Mart 2003'te TBMM'nin ABD'nin isteklerini reddetmesi sonrasında yaşanan krizin, Türk-Amerikan ittifak ve stratejik otaklık ilişkileri üzerindeki önemli etkileri tartışılacaktır.

US-Turkish Relations was called as ?alliance? during the course of Cold War period. At that time, the common Soviet threat was so vital and privileged that, two ally tried to strenght their relations both on security and defense areas. In Post Cold War Era, ?common threats? were replaced by ?common interests?. As paralel to these developments, US-Turkish relations were suggested to be called with the term of ?strategic partnership?; which is stating not only relations on military and defense area like the term of ?alliance? does, but also stating diversified and enriched bilateral relations. Although it is disputable, particularly towards the end of 1990s, as it is seen that most of the interests of Turkey and USA was overlaping, it became possible to claim US-Turkish relations as strategic partnership. Even just after September 11, number of common interests and potential cooperation areas continued to increase. After a good example of cooperation in Afghanistan, The US-Turkish partnership had been seriously tested by the USA?s demands relating to the implementation of its plan on Iraq. However, the negative answer of Turkish National Assembly to these demands caused a deep impact on bilateral relations. Due to being depended to USA?s economical, political and military assistance, Turkey -even these policies were against its national interests- was trying to make its foreign policy outputs compatible with the USA?s foreign policies. For the first time since the Turkey?s intervention in Cyprus in 1974, by the rejection of US? demands, Turkey choosed a different path from the US policies on Iraq. The aim of this study is to examine from the point of view of ?alliance? and ?strategic aprtnership?. Also the study is particularly concentrated on US-Turkish relationship during the periods of post-Cold war and post-September 11. Consequently, the crisis caused by Turkish National Assembly?s rejection of USA?s demands on 1 March 2003 and its affects both on US-Turkish alliance and strategic partnership will be discussed.