İngiliz yönetiminde Kıbrıs Türk toplumu (1923-1960)

Abstract

Akdeniz'in üçüncü büyük adası olan Kıbrıs, stratejik konumundan dolayı tarih boyunca birçok devletin ilgi alanı olmuştur. 1571-1878 yılları arasında adaya hâkim olan Osmanlı Devleti, 1878 yılında adanın yönetimini geçici olarak İngiltere'ye bırakmış ve adada İngiliz yönetimi başlamıştır. 1914 yılında adayı tek taraflı ilhak ettiğini açıklayan İngiltere'nin bu ilhakı, 1923 yılında imzalanan Lozan Barış Antlaşması ile tanınmış ve ada resmi olarak İngiliz sömürgesi haline gelmiştir. Bu durum İngilizlerin 1960 yılında adaya bağımsızlık vermesine kadar devam etmiştir. Bu çalışma 1923-1960 arası dönemde İngiltere'nin adada nasıl bir politika takip ettiğini, bu politikaların gerek Kıbrıs Türk toplumu gerekse Rum toplumu üzerindeki yansımalarını, toplumların kendi içlerinde yaşadıkları başlıca problemleri ve toplumlararası ilişkileri, toplumların ekonomik, kültürel, sosyal ve politik durumlarını ortaya çıkarmayı amaçlamaktadır. Kıbrıs'ın geleceği ile ilgili politikaların belirleyicisi ve uygulayıcısı olan İngiltere'nin belirtilen dönemde takip etmiş olduğu stratejilerin araştırılıp incelenmesi, Kıbrıs meselesinin tarihi kökenlerinin anlaşılmasında yararlı olacaktır. Kronolojik bir sıra takip edilerek oluşturulan çalışma dört ana bölümden oluşmaktadır. Bu bağlamda tezin ilk bölümünde adanın 1923 Lozan Barış Antlaşması'ndan önceki durumuna genel çerçeveden bakılmış, ancak detaylara girilmemeye özen gösterilmiştir. Tezin ikinci bölümü ise 1923 Lozan Barış Antlaşması ile başlayıp, İkinci Dünya Savaşı'nın başlangıcına kadar getirilmiştir. 1923-1939 arası dönemde İngiltere'nin Kıbrıs için geliştirmeye çalıştığı politikalar farklı yönlerden ele alınmış ve İngilizlerin dünya genelinde yürüttüğü stratejilerin bu politikalar üzerindeki etkisi tartışılmıştır. Çoğunlukla arşiv vesikalarının kullanıldığı bu bölümde, Kıbrıs Türk ve Rum toplumlarının eğitim durumları, kültürleri, ekonomik ve dini durumları, toplumlararası ilişkileri ayrıntılı olarak ele alınmıştır. Tezin üçüncü bölümünde 1939-1950 yılları arasındaki dönemde adada yaşanan siyasi ve sosyal gelişmelere yer verilmiştir. Dördüncü bölüm ise 1950 yılında Yunanistan'ın adada plebisit yaptırması ile başlatılmış ve 1960 yılında adaya verilen bağımsızlık ve Kıbrıs Cumhuriyeti'nin kurulması ile son bulmuştur. Tezin ana kaynağını arşiv vesikaları ve dönemin yerli ve yabancı basın kaynakları oluşturmaktadır. İkincil literatür olarak özellikle dönemin devlet adamları tarafından yazılan hatıratlar ve diğer araştırma eserler kullanılmıştır.

Cyprus, the third largest island in the Mediterranean, has been the focus of many states throughout history due to its strategic location. The Ottoman Empire, which ruled the island from 1571 to1878, temporarily left the administration of the island to England in 1878 and the British administration started on the island. This annexation of Britain, which declared that it annexed the island unilaterally in 1914, was recognized by the Lausanne Peace Treaty signed in 1923 and the island officially became a British colony. This situation continued until the British gave independence to the island in 1960. This study aims to reveal what kind of policy Britain followed on the island in the period from 1923 to 1960, the effects of these policies on both the Turkish Cypriot community and the Greek society, the main problems faced by societies and their inter-communal relations, and the economic, cultural, social and political conditions of the societies. Investigating and analyzing the strategies that Britain, which is the determiner and implementer of the policies regarding the future of Cyprus, followed in the specified period will be useful in understanding the historical roots of the Cyprus issue. Our study, which was created by following a chronological order, consists of four main sections. In this context, in the first part of the thesis, the situation of the island before the 1923 Lausanne Peace Treaty is discussed at in general without more details. The second part of the thesis started with the 1923 Lausanne Peace Treaty and was maintained until the beginning of the Second World War. In the period from 1923 to 1939, the policies that Britain tried to develop in Cyprus were discussed from different aspects and the effects of the strategies implemented by the British around the world on these policies were discussed. In this section, where archive documents are mostly used, the educational status, cultures, traditions and customs, economic and religious situations, and inter-communal relations of the Turkish and Greek Cypriot communities are also discussed in detail. In the third part of the thesis, political and social developments in the island in the period from 1939 to 1950 are included. The fourth part, on the other hand, started in 1950 when Greece had plebiscite built on the island and ended with the independence given to the island in 1960 and the establishment of the Republic of Cyprus. The main source of the thesis is archive documents and local and foreign press sources of the period. As the secondary literature, especially memoirs written by the statesmen of the period and other research works were used.