Türk Gelir İdaresi'nin etkinliğinin incelenmesi: Trabzon ilinde mükellef ve vergi dairesi personelinin algı ve tutumlarının ölçümü

Abstract

Vergi gelirleri devletin en önemli finansman kaynağı olup gelir idareleri tarafından tahsil edilmektedir. Karşılıksız olarak alınan, kişilerin satın alma gücünde azalma meydana getiren vergi gelirlerinin yönetimi önem arz etmektedir. Gelir idarelerinde, iyi bir vergi yönetimi için daha özerk bir yapılanma eğilimi 1990'lı yıllardan itibaren hız kazanmıştır. Öte yandan, gelir idareleri vergi dışı fonksiyonlar üstlenerek rolü ve sorumlulukları artan kurumlar haline gelmiştir. Bu bağlamda, gelir idarelerinde etkinlik konusu ön plana çıkmakta ve etkinliğe yönelik arayışlar devam etmektedir. Bu çalışmada, Türk gelir idaresinin mevcut durumu ve etkinliği çok yönlü bakış açısıyla değerlendirilerek sorunlarına çözüm önerileri sunulacaktır. Çalışmada, gelir idaresine ilişkin teorik açıklamalar ve uygulama örneklerinden sonra, anket yöntemi kullanılarak alan araştırması yapılmıştır. Verginin iki önemli aktörü olan vergi dairesi personeli ve mükellefe, Trabzon ilinde, vergi ve vergi dairesi ile ilgili algı ve tutumların değerlendirilmesine yönelik anket formları uygulanmıştır. Her iki grup için elde edilen çalışma bulgularına göre, vergi karmaşıklığı önemli bir sorun teşkil etmektedir. Öte yandan vergi sistemi adaletsizliğine ilişkin genel bir algı söz konusudur. Yürürlükte gereğinden fazla vergi türü olduğuna inanılmaktadır. Vergi kaçakçılığına yönelik cezaların caydırıcı olmadığı düşüncesi hakimdir. Gelir İdaresi Başkanlığı'nın sunduğu hizmetler ise olumlu karşılanmaktadır. Personel açısından vergi dairelerinin fiziki kapasitelerinin iyileştirilmesi ve hizmet içi eğitimlerin geliştirilmesi önemli taleplerdendir. Mükellefe göre, Gelir İdaresi Başkanlığı daha şeffaf bir tutum sergilemeli ve kamuoyunu sürekli bilgilendirmeye daha istekli olmalıdır. Bunlarla birlikte, vergi afları özellikle dürüst mükellefler için olumsuz karşılanmakta, vergi oranları yüksek bulunmakta ve vergi ile ilgili iş ve işlemlerin sadeleşmesi gerektiği düşüncesi ağır basmaktadır. Demografik özelliklere göre iş tatmini/memnuniyeti düzeyi karşılaştırılarak, aylık gelir düzeyi arttıkça personelin iş tatmini/memnuniyet düzeyinin arttığı bulgusuna erişilmiştir. Mükellef grubuna ise, demografik özelliklere göre vergi karmaşıklığına ilişkin çeşitli farklılık testleri yapılmıştır. Buna göre, ticari kazanç sahibi mükelleflerin ücret ve serbest meslek kazancı elde eden mükelleflere göre vergi karmaşıklığı algısı daha yüksektir. Ayrıca, 51-60 yaş grubundaki mükelleflerin diğer tüm yaş gruplarındaki mükelleflere göre vergi karmaşıklığı algısı daha yüksek olduğu bulgusuna erişilmiştir.

Tax revenues are the state's most important source of funding, and they are collected by revenue administrations. It is critical to manage tax revenues that are received unrequitedly and create a loss in citizens' purchasing power. Since the 1990s, a more autonomous structure trend for effective tax management has developed in revenue administrations. On the other hand, they have evolved into entities with growing roles and responsibilities by performing non-tax functions. In this setting, the issue of efficiency in revenue administrations comes to the fore, and the search for efficiency administration efficiency continues. From a multidimensional perspective, the current situation and efficiency of the Turkish tax administration will be evaluated, and solutions to its problems will be proposed. Following theoretical explanations and application examples on revenue administration, a field study was conducted in Trabzon province using the survey method in the current research. In order to assess taxpayers' perceptions and attitudes toward the tax and tax offices, questionnaires were distributed to tax office personnel and taxpayers, the two most important actors in the tax system. According to the study's findings, tax complexity is a major problem for both groups. On the other hand, there is a common belief of the tax system as being unfair. It is thought that the Turkish tax system has an excessive number of tax types. The prevalent view is that the penalties for tax evasion are ineffective as a deterrent. The services offered by the Turkish Revenue Administration are welcomed. Improving the physical capacity of tax offices and developing in-service training are important personnel demands. The Turkish Revenue Administration, according to taxpayers, should be more transparent and willing to keep the public informed. Furthermore, tax amnesties are viewed negatively, particularly by honest taxpayers. Moreover, tax rates are perceived to be high, and the idea that tax-related business and transactions should be simplified is prevalent. Based on the demographic characteristics, it was revealed that as the salary of tax office personnel increases, their job satisfaction/satisfaction level increases. Regarding the taxpayer group, difference tests were performed in terms of tax complexity. As a consequence, taxpayers with commercial income perceive tax complexity to be greater than taxpayers with wage and self-employment earnings. Furthermore, it was observed that taxpayers belonged to the age group 51-60 have a greater perception of tax complexity than taxpayers of all other age categories.