Dış ticaret dengesi-dış ticaret haddi ilişkisi: Türkiye örneği (2002-2012 dönemi

Abstract

Dış ticaret dengesi-dış ticaret haddi arasındaki kısa ve uzun dönemli ilişkiler, uluslararası iktisat literatüründe araştırılan önemli konulardan biridir. Özellikle son yıllarda, Magee (1973) tarafından ileriye sürülen J Eğrisi, Backus, Kehoe ve Kyland (1994) tarafından ortaya konulan S Eğrisi ve Harberger (1950) ile Laursen ve Metzler (1950) tarafından tanıtılan Harberger-Laursen-Metzler (HLM) etkileri yaklaşımları ile ilgili ampirik çalışmaların sayısı giderek artmaktadır. Bu çalışmada, Türkiye'nin dış ticaret dengesi ile dış ticaret haddi arasındaki ilişkide, J ve S Eğrileri ile HLM etkileri araştırılmaktadır. Bu etkiler, Türkiye'nin 2002:01-2012:12 dönemini kapsayan aylık SIT Rev. 3 bazlı 1. düzey endüstrilerin dış ticaret dengesi ile dış ticaret haddi değişkenlerine ait veriler kullanılarak Çapraz korelasyon fonksiyonu ile araştırılmıştır. Bu yöntem yardımıyla değişkenler arasındaki çapraz korelasyon katsayıları hesaplanmıştır. Hesaplamalar yapılmadan önce endüstrilere ait söz konusu değişkenler, HP'li (Hodrick-Prescott filtresi yardımıyla düzgünleştirilen) ve SAHP'li (mevsimsellikten arındırılarak Hodrick-Prescott filtresi yardımıyla düzgünleştirilen) veriler olarak iki ayrı açıdan analize tabi tutulmuştur. HP'li ve SAHP'li veriler için hesaplanan çapraz korelasyon katsayılarının gecikme ve öncü değerlere karşı grafikleri çizilmiş ve her bir endüstri için J ve S Eğrileri ile HLM etkileri elde edilen bulgular kapsamında araştırılmıştır. SITC. Rev. 3 bazlı 1. düzeyde yer alan endüstriler için yapılan analizlerden elde edilen tüm bulgular (HP'li ve SAHP'li verilerden elde edilen tüm bulgular) birlikte değerlendirildiğinde, 1 kodlu içki ve tütün ve 8 kodlu çeşitli mamul eşya endüstrilerinde J ve S Eğrileri ile HLM etkilerinin; 6 kodlu başlıca sınıflara ayrılan işlenmiş mallar endüstrisinde J Eğrisi ve HLM etkilerinin var olduğu tespit edilmiştir. J ve S Eğrileri etkilerinin ise 2 kodlu akaryakıt hariç yenilmeyen hammaddeler endüstrisinde geçerli olduğu ortaya konulmuştur. Türkiye'nin, SITC. Rev. 3 bazlı 1. düzeyde yer alan bazı endüstrilerinde bu etkilerin geçerliliği, söz konusu endüstrilerin dış ticaret dengesinde dış ticaret haddi değişimlerinin etkili olduğunu göstermektedir.Dış ticaret dengesi-dış ticaret haddi arasındaki kısa ve uzun dönemli ilişkiler, uluslararası iktisat literatüründe araştırılan önemli konulardan biridir. Özellikle son yıllarda, Magee (1973) tarafından ileriye sürülen J Eğrisi, Backus, Kehoe ve Kyland (1994) tarafından ortaya konulan S Eğrisi ve Harberger (1950) ile Laursen ve Metzler (1950) tarafından tanıtılan Harberger-Laursen-Metzler (HLM) etkileri yaklaşımları ile ilgili ampirik çalışmaların sayısı giderek artmaktadır. Bu çalışmada, Türkiye'nin dış ticaret dengesi ile dış ticaret haddi arasındaki ilişkide, J ve S Eğrileri ile HLM etkileri araştırılmaktadır. Bu etkiler, Türkiye'nin 2002:01-2012:12 dönemini kapsayan aylık SIT Rev. 3 bazlı 1. düzey endüstrilerin dış ticaret dengesi ile dış ticaret haddi değişkenlerine ait veriler kullanılarak Çapraz korelasyon fonksiyonu ile araştırılmıştır. Bu yöntem yardımıyla değişkenler arasındaki çapraz korelasyon katsayıları hesaplanmıştır. Hesaplamalar yapılmadan önce endüstrilere ait söz konusu değişkenler, HP'li (Hodrick-Prescott filtresi yardımıyla düzgünleştirilen) ve SAHP'li (mevsimsellikten arındırılarak Hodrick-Prescott filtresi yardımıyla düzgünleştirilen) veriler olarak iki ayrı açıdan analize tabi tutulmuştur. HP'li ve SAHP'li veriler için hesaplanan çapraz korelasyon katsayılarının gecikme ve öncü değerlere karşı grafikleri çizilmiş ve her bir endüstri için J ve S Eğrileri ile HLM etkileri elde edilen bulgular kapsamında araştırılmıştır. SITC. Rev. 3 bazlı 1. düzeyde yer alan endüstriler için yapılan analizlerden elde edilen tüm bulgular (HP'li ve SAHP'li verilerden elde edilen tüm bulgular) birlikte değerlendirildiğinde, 1 kodlu içki ve tütün ve 8 kodlu çeşitli mamul eşya endüstrilerinde J ve S Eğrileri ile HLM etkilerinin; 6 kodlu başlıca sınıflara ayrılan işlenmiş mallar endüstrisinde J Eğrisi ve HLM etkilerinin var olduğu tespit edilmiştir. J ve S Eğrileri etkilerinin ise 2 kodlu akaryakıt hariç yenilmeyen hammaddeler endüstrisinde geçerli olduğu ortaya konulmuştur. Türkiye'nin, SITC. Rev. 3 bazlı 1. düzeyde yer alan bazı endüstrilerinde bu etkilerin geçerliliği, söz konusu endüstrilerin dış ticaret dengesinde dış ticaret haddi değişimlerinin etkili olduğunu göstermektedir.

Short-term and long-term relations between foreign trade balance and foreign trade rate are one of the most important subjects searched in international economics literature. Especially during the last years, the number of studies related to J-curve which was presented by Magee (1973), S-curve which was revealed by Backus, Kehoe and Kyland (1994) and Harberger-Laursen-Metzler effects (HLM) introduced by Laursen and Metzler (1950) have increased. In this study, it is examined the effects of J and S-curves in the relationship between foreign trade balance and foreign trade rate in Turkey. These effects were examined with Cross Correlation Function by using the monthly data containing 2001:01-2012:12 period related to variables of foreign trade balance and foreign trade rate of SIT Rev. 3-based, 1. level industries of Turkey. With the help of this method, cross correlation coefficients related to the variables were calculated. Before the calculations, the mentioned variables of the industries were separated as the data with HP (the data smoothed with the help of Hodrick-Prescott filter) and the data with SAHP (the data smoothed with the help of Hodrick-Prescott filter by being purified from seasonality) and were analyzed like that. Graphics of cross correlation coefficients of the data with HP and SAHP calculated against delay and pioneering values were drawn and the J and S-curves and HLM effects for each industry were examined within the scope of findings. When all the findings (all the findings obtained from the data with HP and SAHP) obtained from the analysis made for SITC. Rev. 3-based, 1. Level industries were evaluated together, it is identified the existence of J and S-curves and HLM effects on the 1 coded alcohol and tobacco industries, 8 coded manufactured goods industries, J-curve and HLM effects on the 6 coded processed good allocated to main types industries. It is also revealed that effects of J and S-curves are valid for 2 coded non-renewable resources except fuel oil industries. The validity of these effects on some industries of Turkey which are involved in SIT Rev. 3-based, 1. Level industries shows that foreign trade rate affects foreign trade balance of mentioned industries.