Türkiye'de beşeri sermaye ölçümü: Gizli değişken yaklaşımı

Abstract

Beşeri sermaye kavramı, uzun yıllardır gerek ampirik gerekse teorik literatürde tartışma konusu olmuştur. Beşeri sermaye bir ülkenin iktisadi büyüme performansını açıklamada önemli bir rol oynamaktadır. Özellikle bilgi ve teknoloji yoğun üretimin hız kazanmasıyla literatürde beşeri sermayenin uzun dönem sürdürülebilir büyüme sürecindeki öneminin arttığı görüşü kabul görmeye başlamıştır. Bu görüşü değerlendirebilmek için beşeri sermaye girdilerinin bir ölçümüne ihtiyaç vardır. Fiziksel sermayenin ölçümüne yönelik genel kabul görmüş yöntemler mevcutken, beşeri sermaye için standart bir ölçü söz konusu değildir. Literatürde beşeri sermayenin bireysel düzeyde sayısal ölçümüne yönelik farklı yaklaşımlar önerilmiştir. Bu yaklaşımlar arasında gizli değişken yaklaşımı, istatistiksel olarak beşeri sermayenin gizli bir değişken olduğunu önermektedir. Bu çalışmanın amacı, gizli değişken yaklaşımını benimseyerek Türkiye ekonomisi için makroekonomik düzeyde bir beşeri sermaye endeksi oluşturmaktır. Çalışma 1980-2015 dönemi, 1989-2015 dönemi ve 2008-2013 dönemi 81 il düzeyinde üç veri setini içermektedir. Çalışmada gizli değişken tahmin yöntemlerinden Doğrulayıcı Faktör Analizi (CFA) ve Çoklu Gösterge-Çoklu Neden (MIMIC) modellerinden yararlanılmıştır. Çalışmada ele alınan üç veri seti kapsamında çeşitli CFA ve MIMIC modelleri tahmin edildikten sonra belirlenen en uygun CFA ve MIMIC modellerinden yararlanılarak tahmini beşeri sermaye rakamları elde edilmiştir. Son olarak tahmin edilen beşeri sermaye değerleri kullanılarak beşeri sermaye endeksleri oluşturulmuştur. Eğitim değişkenlerinden toplam eğitim harcamaları ve genel ortaöğretim kayıt sayısının, sağlık değişkenlerinden doğuşta yaşam beklentisinin, bilim ve teknoloji değişkenlerinden toplam Ar-Ge harcamalarının, ekonomik değişkenlerden gayri safi yurtiçi hasıla, yüksek teknoloji ihracatı, toplam istihdam ve işsizliğin beşeri sermayenin iyi birer göstergesi olduğu saptanmıştır. 1980-2015 dönemi ve 1989-2015 dönemi için oluşturulan endeks değerlerinin 2001 öncesi dönemde ortalamanın üstünde eğilim gösterdiği, 2001 yılında bir düşüşün yaşandığı, 2002 sonrası dönemde ise ortalamanın altında bir dağılım gösterdiği tespit edilmiştir. Çalışmada elde edilen 2008-2013 dönemi iller ortalaması beşeri sermaye endeks değerleri Birleşmiş Milletler Kalkınma Programı tarafından hesaplanan İnsani Gelişmişlik Endeksi ile karşılaştırıldığında, ilgili endeks değerlerinin aynı yönlü bir eğilime sahip oldukları saptanmıştır.

The concept of human capital has been a controversial issue in both empirical and theoretical literature for many years. Human capital plays a key role in explaining the macroeconomic performance of a nation. Particularly, with the rapid changes in information and technology intensive production; in literature, it has come to be accepted that the importance of human capital in the long-term sustainable growth has been increasing. In order to evaluate this view, a measurement of human capital inputs is needed. Despite the existence of widely accepted methods for physical capital, the measurement of human capital remains a challenge. Different approaches to quantitative measurement of human capital at individual level have been proposed in the literature. Among these approaches, the latent variable approach suggests that human capital is statistically a latent variable. Therefore, the aim of this study is to create human capital index by adopting a latent variable approach for Turkish economy at macroeconomic level. The study contains three sets of data for the period of 1980-2015 period, 1989-2015 period, and 81 provinces of 2008-2013 period. Confirmatory Factor Analysis (CFA) and Multiple Indicator-Multiple Cause (MIMIC) models were used in the study. Within the scope of the three data sets covered in the study, estimated human capital values were obtained by using the most appropriate CFA and MIMIC models determined after estimating various CFA and MIMIC models. In conclusion, human capital indexes were established by using estimated human capital values. It was determined that total education expenditures and general secondary school enrolments from education variables, life expectancy at birth from health variables, total R & D expenditures from science and technology variables, GDP, high technology exports, total employment and unemployment from economic variables are good indicators of human capital. The index values for the period 1980-2015 and 1989-2015 showed a tendency to be higher than the average in the period before 2001, displayed a decrease in 2001, and became below the average in the post-2002 period. When the 2008-2013 period provinces average human capital index values obtained in the study were compared with the Human Development Index calculated by the United Nations Development Program, it was determined that the related index values have the same directional tendency.