Eski Türkçede mental fiiller

Abstract

Fiiller genel olarak, kılış (iş), oluş ve durum olarak üç gruba ayrılmaktadır. Ancak böyle bir tasnif, zihinsel ve duygusal sürecin yoğunluğunu gerektiren bazı fiillerin ayırt edilebilmesini güçleştirmektedir. Nitekim hareket bakımından zihinsel farklılık arz eden "düşünmek" fiili, "koşmak, yürümek, vurmak, atmak" gibi fiillerle; yoğun duygusal sürece sahip olan "sevinmek, ağlamak" gibi fiiller ise "uyumak, uzanmak, oturmak" gibi duygu yoğunluğu bulunmayan fiillerle aynı kategoride ele alınmaktadır. Ancak nitelikli bir tasnif için, zihinsel ve duygusal yoğunluğa sahip fiillerin farklı bir başlıkla isimlendirilmesi gerekmektedir. Alanyazında bu gereklilik üzerinde duran yakın dönem çalışmalarında söz konusu fiiller için "mental fiil" terimi kullanılmaktadır. Mental fiiller, dil bilimi çalışmalarından önce daha çok insan psikolojisi ile ilgili alanlarda çalışmalara konu olmuştur. İnsanların iç dünyaları ve/ya zihinsel algılamalarını ifade ederken kullandıkları fiiller incelenmiş; bunların hangi yaşlarda ne maksatla kullanıldığı belirlenmiş, söz konusu fiillerin metinlerdeki yansımalarına yer verilmemiştir. Bu tezde, ilk olarak fiil ve mental fiil kavramı etraflıca ele alınmıştır. Psikoloji ve dil bilimi alanlarında daha önce çalışılan bu konu üzerinde bir kavram tartışması yapılıp mental fiil kavramı ve kategorileri belirlenmiştir. Tezin ikinci aşamasında Eski Türkçe dönemine ait belli başlı metinler taranmış, metinlerdeki mental olma hüviyetine sahip fiiller bağlamlarıyla birlikte örneklenmiştir. Son olarak tespiti yapılan mental fiiller belirlenen kategorilerde değerlendirilmiş ve mental fiillerle ilgili istatistiksel sonuçlara ulaşılmıştır. Böylece Türkiye Türkçesinde de hâlihazırda kullanılan bu yapıların Türkçenin yazıyla takip edilebilen ilk dönemlerinden itibaren nasıl kullanıldığı belirlenmeye çalışılmıştır. Verbs are mainly grouped as action, being and state verbs. Yet, such a classification makes it difficult to differentiate the verbs which require the intensity of a mental and emotional process. As a matter of fact, the verb "think" is considered to be falling into the same category with the verbs like "run, walk, hit, throw" just like emotionally strong verbs such as "love, cry" are considered to be in the same category with the verbs "sleep, lie, sit" which do not reflect this intensity. However, for a successful classification, the verbs that have mental and emotional intensity must be classified separately. In the literature, recent studies focusing on this necessity name such verbs as "mental verbs." Mental verbs have been the subject of studies in areas related to human psychology before the studies of linguistics. The verbs people use to express their inner world and/or perception have been studied; it has been identified at what age and for which purpose they are used; yet, the reflections of these verbs in written works haven't been analyzed. In this thesis, the concept of verb and mental verb was discussed in detail. On this very topic which has been previously studied in the fields of psychology and linguistics, a concept analysis was done and the concept of mental verbs was identified and categorized. In the second part of the thesis, certain texts belonging to Old Turkish era will be scanned, the verbs which reflect the characteristics of mental ones in those text pieces were exemplified along with their contexts. Finally, identified mental verbs were evaluated according to the previously determined categories, and statistical findings about mental verbs were achieved. Thus, how these structures, which are already available and used in Turkish of Turkey have been used dating back to the early written works in Turkish was studied.