R-13 Numaralı Rusçuk Şer'iyye Sicili'nin transkripsiyonu ve değerlendirmesi (H. 1231-1232/M. 1815-1817)

Abstract

İctimai bilimlerin bir parçası olan tarih, geçmişteki tekil olay ve olguları mütalaa etmesi hasebiyle, idiyografik bir bilimdir. Bu bakımından tarihçi için, geçmişteki tekil olayların bilgisi çok mühimdir ve tarihçi bu olaylara ilişkin bilgileri, kendisine ulaşan belgeler veyahut kalıntılar yoluyla edinir. Bu açıdan, tarihçi ile geçmişteki olaylarla alakalı belgelerin saklandığı arşiv arasında muhkem bir bağ vardır. Filhakika, altı asırlık koca zaman diliminde geniş bir coğrafi sahada hüküm süren Osmanlı Devleti, sahip olduğu kudreti birçok alanda bıraktığı eserler ve tekvin ettiği belgelerle de kanıtlamış ve daima tarih bilimi araştırmalarının şümulünde yer almıştır. Bu arşiv belgelerine misal hukukî alanda mahkeme kayıtlarından teşekkül şer'iyye sicillerinden biri olan R-13 No'lu Rusçuk Şer'iyye Sicili'nin, çeviri yazısı ve tahlili mütalaasına gayret edilmiştir. Bu çalışma Osmanlı Devleti hâkimiyeti altında olduğu 1815-1817 tarih aralığı, Rusçuk şehrinin yer aldığı Balkan coğrafyasının yönetsel, sosyal, ekonomik ve siyasi yapısı hakkında ve sicil yazımındaki üslup değişiklikleri hususunda fikir edinilmesine yardımcı olacaktır. Osmanlı Devleti hâkimiyetinde özerk yönetime sahip Eflak ile doğal sınır olan Tuna nehri kıyısında yer alan Rusçuk, sevkü'l-ceyş özelliğiyle dikkati çekmektedir. R-13 No'lu Rusçuk Şer'iyye Sicili'de yer alan kayıtlar tam manasıyla dönüşüm ve değişim sürecine geçmeden önceki Osmanlı Devleti'nin özellikle askerî, ekonomik ve sosyal yaşamına ait ipuçlarını içermektedir. Bilhassa XVIII. yüzyılda ayanlar döneminin yaşandığı Osmanlı Devleti'nde, devlete ait Balkan topraklarındaki önemli bir nokta olmaya namzet olan Rusçuk şehrinin ki eyaletten vilayete geçiş sürecinin akabinde Tuna vilayetinin merkezi olacaktır, ilk akla gelen ayanı Alemdar Mustafa Paşa ve selefi Tirsinikli İsmail Ağa hakkında malumat içermekle birlikte 1839 Tanzimat fermanı evvelinde XIX. yüzyılının ilk yarısında Osmanlı Devleti'nin taşra teşkilâtına küçük bir misal teşkil etmektedir. R–13 No'lu Rusçuk Şer'iyye Sicili, Bulgaristan'ın Milli Kütüphanesi olan ve Sofya'da bulunan Cyril ve Methodius Kütüphanesi Şark Koleksiyonu‟nda mevcut olup mikrofilmleri İSAM kütüphanesinden elde edilmiştir. Defter 44 varak olup defterde çeşitli konularda 112 adet kayıt yer almaktadır. Bu kayıtlar doğrultusunda, Osmanlı ilmi sınıfının en mühim üyelerinden Kadı'nın taşra teşkilâtındaki yerini, Osmanlı hukuk yapısındaki âdil yönetim anlayışını ve mozaik bir yapıya sahip Balkan coğrafyasında olağanüstü hallerde bile çok milletli, çok dilli ve çok dinli toplum yapısında Osmanlı Devleti'nin uhulet ve suhuleti sağlama yeteneğini ortaya koyan orijinal bir kaynak ve tarihçilerin yararlanabileceği bir vesika olan R-13 No'lu Şer'iyye Sicili tahlil edilmektedir.

History, which is part of the social sciences, is an idiographic science because it examines the individual events and phenomena in the past. For the historian, the knowledge of the past events is very important. The historian acquires the information about these events through the documents or the remains. In this respect, there is a strong connection between the historian and the archive of documents related to past events. The Ottoman Empire, which ruled over a large geographical area over a period of six centuries, has proved its power with works and documents left in many fields and has always been included in the scope of historical science researches. In this study, it was tried to examine the translation and analysis of Ruse Court Record No. R-13, which is one of the court records in the legal field. The scope of our study gives information about the social, economic and political structure of the city of Rusçuk which was remain under the rule of Ottoman Empire between 1815-1816-1817. It will also help to gain insight into the changes in the style of sijil writing. In the rule of the Ottoman Empire, Ruse attracts attention with its military shipment. The judgment of the Ruse Court Record No. R-13 contain the clues of the Ottoman Empire before the transition to the process of transformation and change. Especially, these documents, in the period of the Ayans, contains information about Alemdar Mustafa Pasha and Tirsinikli İsmail Aga the first ruler of the city of Rusçuk, which is an important point of the Ottoman Empire in the Balkans. With the review of the Ruse Court Record No. R-13, a small example will be presented to the provincial organization of the Ottoman Empire in the first half of the 19th century before the 1839 Tanzimat Edict. The Ruse Court Record No. R-13 is available in the Oriental Collection of the Library of Cyril and Methodius in Sofia, the National Library of Bulgaria, and its microfilm was obtained from the ISAM library. The book has 44 pages and the book contains 112 terms on various subjects. In accordance with these provisions, the place of Kadi in the provincial organization is revealed. The Ruse Court Record No. R-13 is an original document which demonstrates the principle of fair management in the Ottoman legal structure and the mosaic structure of the Ottoman Empire in the Balkans.