XX. yüzyılın ilk çeyreğinde Trabzon'da gayrimüslimler

Abstract

Trabzon'un fethinin ardından kısa sürede nüfus çoğunluğunu sağlayan Türkler, yörenin Gayrimüslim halkını millet sistemi çerçevesinde yapılandırıp kültürel varlıklarını sürdürmelerine izin vermiştir. Trabzon'da yaşayan Rum ve Ermeniler milliyetçilik akımının etkisiyle XIX. yüzyıldan itibaren ayrılıkçı faaliyetlere başlamış ve bu faaliyetler Birinci Dünya Savaşı sırasında da şiddetlenerek devam etmiştir. Savaş sürecinde ülkenin iç güvenliğini sağlamak isteyen Osmanlı Devleti, 1915 yılında çıkardığı Sevk ve İskân Kanunu çerçevesinde yöredeki Ermeni ve Rumları geçici olarak yurt içerisindeki başka şehirlere yerleştirmiştir. Kalan nüfus ise Müslüman Trabzon halkı arasında erimiş ve zamanla dini ve kültürel anlamda topluluklar homojen hale gelmiştir. Bu çalışmanın amacı XX. yüzyılın ilk çeyreğinde Trabzon'da yaşayan Gayrimüslim nüfusun şehrin ekonomik, kültürel ve idari yapısına etkilerini saptamaktır. Şehirde Sevk ve İskân Kanunu'nun uygulanmasının hemen ardından Ruslar Trabzon'u işgal etmiş ve bu işgal iki yıla yakın sürmüştür. Rus işgalinin zamanlaması ve süresi Gayrimüslim nüfusun şehirden göçünün etkilerini net şekilde gözlemlememizi engellemektedir. İşgal sürecinde Trabzon'u terk eden Müslüman kesim şehrin kurtuluşu ardından geri gelmiş, 1924 yılında ise mübadele ile kalan Rumlar da yurdu terk etmiştir. Sevk ve iskân uygulaması öncesi Trabzon'da yaşayan Gayrimüslimlerin önemli iş sahaları olarak ticaret, kuyumculuk, kunduracılık, şarap üretimi, kayık ve gemi inşası gibi zanaatlar ile tiyatro, sinema, fotoğrafçılık gibi sanat alanları olduğu tespit edilmiş ve Gayrimüslimlerin şehirden ayrılışları ardından bu alanlarda durgunluk ve gerileme süreci yaşandığı sonucuna varılmıştır. After the conquest of Trabzon the Turks who comprised the majority of the population allowed non-Muslim community of the territory to maintain their cultural existence by structiring within the framework of nation regislation. The Greeks and Armenians lived in Trabzon started to seperatist movements since XIX. century due to the ideology of nationalism and these movementscontunied during the First World War. During the war the Ottoman Empire which wanted to ensure the internal security of the country placed temporarily neighbouring the Greeks and Armenians in other territories of homeland with the scope of Relocation and Resettlement Law being introduced in 1915. The remaining population integrated into Muslims Trabzon community and in terms of religion and culture the communities became homegeneous in the course of time. The aim of this study is to determine the effects of non-muslim population living in Trabzon in first quarter of XX. century to economical, cultural and administrative structure of the city. Right after the imptementation of the Relocation and Resettlement Law, the Russians occupied Trabzon and the occupation took around biennial two years.The timing and duration of the Russian occupation hinder us to observe transparently the effects of migration from city of non-muslims. The Muslims who abandoned Trabzon during occupation period, returned after the salvation of city, as fort hat 1924 the Greeks that stayed thanks to barter abandoned from hometown. Before the implementation of the Relocation and Resettlement Law, important trade circles of non-muslims lived in Trabzon were determined as both crafts such as trade, jewellery, shoemaking, wine production, boot-ship construction, ship building and brances of art such as theatre, cinema, photography and it is concluded that after the seperation from the city of non-muslims slowed down and regression occured in these fields.