Osmanlı Sefâretnâmeleri ışığında 1730 - 1763 yıllarında Osmanlı Devleti ile Lehistan/Polonya arasında diplomatik ilişkiler

Abstract

Osmanlı tarihi içerisinde Lale Devri olarak anılan ve Patrona Halil Ayaklanması' yla sonuçlanan III. Ahmed dönemi akabinde, Osmanlı Devleti'nin bir taraftan yenilikler gerçekleştirmeye çalıştığı, bir taraftan dış ilişkilerde genel itibariyle barışın hakim olduğu bir dönem olmasına rağmen, oldukça kritik hadiselerin ve fırtına öncesi sessizliğin yaşandığı 1730-1763 yılları Osmanlı-Lehistan diplomatik ilişkilerinin nehrin bir yakasından, yani Osmanlı sefâretnâmeleri doğrultusunda incelenmesi, gerek Osmanlı diplomasi tarihi açısından, gerekse Osmanlı-Lehistan diplomatik ilişkilerinin ihmal edilen bir yönünün ortaya konulması bakımından elzemdir. Çalışmada, padişah cüluslarını resmen haber vermek üzere Lehistan'a yollanan -Mehmed Efendi (Î730), Ziştoylu Hacı Ali Ağa (1754), Kapıcıbaşı Mehmed Ağa (1757)'mn Lehistan elçilikleri ve de Yirmisekiz Çelebizade Mehmed Said Efendi 'nin İsveç elçiliği (1732) ile Ahmed Resmi Efendi'nin Berlin elçiliği (1763) ana konuyu teşkil etmiştir. Sefâretnâmeler, 1730-1763 dönemi içerisinde hem Osmanlı Devleti hem Lehistan siyaseti ve diplomasisi hakkında değerli bilgiler sunmaktadır. Aynı zamanda bazı sefâretnâmelerin seyahatname tarzında yazılmasından ötürü, Lehistan'ın sosyal, iktisadi, dini ve kültürel durumuyla ilgili gözlemleri ve Osmanlı Devieti'nin Kuzey ve Doğu Avrupa siyaseti hakkında önemli bilgiler edinmek mümkündür. Bahsi geçen Osmanlı elçilerinin sefâretnâmelerinden anlaşılmaktadır ki, Osmanlı Devleti incelenen zaman dilimi içerisinde Lehistan'da meydana gelen olaylara seyirci kalmamıştır. Aksine, bazı Leh krallarının Rus yanlısı tavırlarına rağmen, olayları yakından takip etmiş ve Rusya'ya karşı Lehistan'ı desteklemiş. Bu tez çalışmasında, Osmanlı-Lehistan diplomatik ilişkilerinin başlaması ve gelişimi konu alındıktan sonra, belirtilen elçilerin elçilikleri detaylı olarak incelenmiş, ardından bu sefâretnâmeler doğrultusunda iki devlet diplomatik ilişkileri değerlendirilip, sefâretnâmelerin Lehistan'la ilgili verdiği malumatlara yer verilmiştir.