Özet:
Doğu Kayınının (Fagus orientalis Lipsky.) ülkemizdeki doğal yayılış alanları içerisindeki populasyonlarında genetik varyasyonları morfolojik olarak belirlemek amacıyla 11 doğal populasyona ait bazı tohum, fidan ve yaprak özellikleri incelenmiştir. Bu amaçla her populasyondan ortalama 20 ağaç olmak üzere toplam 225 ağaçtan tohumlar toplanmıştır. Tohumlar Of Orman Fidanlığında raslantı blokları deneme desenine uygun olarak ekilmiştir. Toplanan tohumlarda, tohum eni, tohum boyu, tohum kalınlığı, 1000 dane ağırlığı, kesme deneyi ve tetrazolium yöntemine bağlı tohum canlılık yüzdesi her bir populasyon ve populasyon içi ağaçlara ilişkin olarak belirlenmiştir. İki vejetasyon dönemi boyunca yetiştirilen fidanlarda 1+0 ve 2+0 yaşında fidan boyu, kök boğazı çapı ve yan dal sayısı gibi morfolojik ölçümler yapılarak populasyon içi ve arası varyasyonlar tespit edilmiştir. Bunun yanında 1+0 yaşındaki fidanlarda vejetasyona başlama zamanına ilişkin varyasyonlar ortaya konulmuştur. Ayrıca yapılan korelasyon analizi ile karakterler arasında anlamlı ilişkilerin olduğu belirlenmiş, regresyon analizi ile de ölçülmesi kolay olan karakterler ile ölçümü zor olan karakterlerin tahmin edilmesine ilişkin denklemler ortaya konulmuştur. Bunun yanında faktör analizi ile belirlenen varyasyonun, daha az değişken kullanılarak ortaya koyulma imkanları tespit edilmiştir. Yapılan penrose analizi ile populasyonların birbirine olan mesafe değerleri tespit edilmiştir. Bunun yanında ölçülen değişkenlere ilişkin olarak oluşan grupları ortaya koymak için hiyerarşik cluster analizi yapılmıştır. Tüm değişkenlere göre yapılan kümeleme analizinde Sinop-Merkez, Trabzon-Maçka, Giresun-Kulakkaya ve Ordu-Akkuş populasyonları bir grup içinde yer alırken, diğer populasyonlar ikinci grubu oluşturmuşlardır. Elde edilen verilerle, SPSS istatistik programı ile varyans analizi yapılarak, gerek tohum gerekse fidana ilişkin ölçülen karakterler bakımından populasyonlar içinde ve arasında genetik varyasyonların olduğu belirlenmiştir. Çalışma sonucunda ölçülen karakterlerin birçoğu bakımından populasyonlar içerisindeki varyasyonun, populasyonlar arasındaki varyasyondan daha fazla olduğu tespit edilmiştir.
